Search results

1

Trwałość przemysłowo-osadniczych układów przestrzennych w starym rejonie przemysłowym (przykład dorzecza Małej Panwi)

100%

Rajman J.

Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego

|

2002

|

vol. 4

37-42

PL

Przedstawiona praca nawiązuje tematycznie i przestrzennie do wczesnej pracy autora o rozwoju ośrodków przemysłowych nad Małą Panwią (Rajman, 1962). Praca ta reprezentowała częsty jeszcze wówczas w geografii przemysłu kierunek historyczno-geograficzny (Kortus, Pakuła, 1998), zwany także retrospektywnym (Misztal, Zioło. 1998). Istotą tego nurtu było badanie uwarunkowań rozwoju przemysłu, a w szczególności podjęcie prób ukazania zmiany roli poszczególnych czynników lokalizacyjnych w czasie. W pracach takich uwzględniało się zatem zazwyczaj historyczne warunki powstania, czynniki lokalizacyjne oraz rozwój , rozmieszczenie zakładów przemysłowych, a tatle kształtowanie się struktury przestrzennej przemysłu. Takie, po części krajobrazowe ujmowanie problematyki przemysłowej , poparte bezpośrednimi badaniami terenowymi, wynikało w znacznym stopniu z ówczesnego braku publikowanej bazy statystycznej, nie tylko zresztą odnoszącej się do zagadnień przemysłowych.

2

Karolina Kot, Osadnictwo kultury łużyckiej w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza we wschodniej części Pojezierza Myśliborskiego, Poznań 2013, ss. 386

100%

Żychlińska J.

Slavia Antiqua: rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim

|

2016

|

issue 57

239-244

3

Ulicą Byszewską do Skoszew w gminie Nowosolna w powiecie łódzkim wschodnim

88%

Szymczak J.

Zeszyty Wiejskie

|

2016

|

vol. 22

EN

In Nowosolna commune (Neu-Sulzfeld) near Lodz the greatest importance in the past belonged to Skoszewy, today’s Old Skoszewy that received city rights in 1426 two years after Lodz. In the middle of the road from Nowosolna to Skoszewy there is a village called Byszewy, recorded in 1389. In the sixteenth century it was divided into Byszewy Large with a mill and Byszewy Small. The land was developed to Jaroszki village and currently unknown Drożęcin. Plichtów was developed from Byszewy and Moskwa. Byszewy since the Middle Ages had belonged to the parish in Old Skoszewy. In 1686 Jan Plichta from Kołacin coat Półkozic bought a farm called Byszewy. His descendant was Teodor Plichta (c. 1755–1833), the owner of Byszewy and Moskwa, who at the beginning of the nineteenth century, erected a brick mansion in Byszewy. It appeared in the works of Jaroslaw Iwaszkiewicz, as “manor with four columns”.

4

Mennonici w Michelsdorfie

75%

Kaproń A.

Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego

|

2010

|

vol. 2

49 - 60

PL

Początki Michelsdorfu (Michałowa) są nierozerwalnie związane z kolonistami mennonickimi, w większości amiszmia, którzy przyjęli zaproszenie Adama Jerzego ks. Czartoryskiego. Wywiązanie się przez nich z umowy było trudne zarówno z uwagi na zawirowania polityczne pod koniec XVIII w. jak i niesprzyjające warunki do gospodarowania. Pierwsi z nich dali za wygraną juz z latach 1813 - 1815. Bardziej znaczący był odpływ kolonistów na Wołyń w latach 1820 - 1822. Reszta opuściła wieś po powstaniu listopadowym

5

Zarys struktury osadniczej regionu szadkowskiego w 1827 r.

75%

Marszał T.

Biuletyn Szadkowski

|

2020

|

issue 20

107-118

PL

Przeprowadzony w latach 1824–1826 spis ludności i domów, którego wyniki zostały opublikowane w wydanej w 1827 r. Tabelli Miast, Wsi, Osad Królestwa Polskiego pozwala m.in. na zarysowanie struktury osadniczej tej części ówczesnego Królestwa Polskiego, która znajdowała się w ówczesnym powiecie szadkowskim. Pierwsza część opracowania prezentuje syntetyczny obraz osadnictwa w powiecie na podstawie analizy rozmieszczenia ludności i zabudowy mieszkaniowej. W dalszej części artykułu bardziej szczegółowe rozważania poświęcone zostały sieci osadniczej w granicach dzisiejszej gminy Szadek. Struktura sieci osadniczej na tym terenie, ukształtowana do początku XIX w., w znacznym stopniu przetrwała do dziś. Główne zmiany w tym zakresie dotyczą przesunięć w potencjale ludnościowym poszczególnych miejscowości oraz przede wszystkim pojawienia się na mapie nowych punktów osadniczych w wyniku zachodzących od lat 60. XIX w. do połowy XX w. procesów społeczno-ekonomicznych.

XX

The population and housing census conducted in Szadek region in 1824–1826, the results of which were published in 1827 in „Tabella Miast, Wsi i Osad Królestwa Polskiego”, makes it possible to create an outline of the settlement structure of this part of the Kingdom of Poland at that time. The first part of this study provides a synthetic picture of settlement based on analysis of population and housing distribution. The second part presents a more detailed analysis of the settlement network within the boundaries of the present municipality of Szadek. The settlement network structure of this area, which was being formed up to the beginning of the 19th century, has largely remained unchanged. The changes that have taken place concern population sizes of the existing localities and emergence of new settlements as a result of socio-economic processes taking place from the 1860s to the mid-20th century.

6

Policentryczność rozwoju Mazowsza

75%

Bański J., Czapiewski K. Ł., Mazur M.

MAZOWSZE Studia Regionalne

|

2012

|

issue 10

71-88

PL

W niniejszym opracowaniu zestawiono kilka najważniejszych wniosków z badań struktury osadniczej, powiązań ośrodków subregionalnych i spójności społeczno-gospodarczej Mazowsza, zrealizowanych w ramach projektu „Trendy rozwojowe Mazowsza”. W kontekście rozwoju policentrycznego Mazowsza struktura rozmieszczenia osadnictwa jest korzystna. Centralne funkcje w regionie pełni Warszawa, wokół której zlokalizowanych jest pięć ośrodków subregionalnych (Radom, Płock, Ostrołęka, Ciechanów, Siedlce) o różnym potencjale rozwojowym. Radom i Płock można uznać za ośrodki duże, o silnym własnym potencjale. W ostatnich dwóch dekadach obserwowano w nich regres demograficzny, wynikający z odpływu ludności na tereny podmiejskie lub do innych miast (głównie Warszawy) oraz spadku przyrostu naturalnego. W przypadku Radomia potencjał rozwojowy nie jest wykorzystywany; restrukturyzacja przemysłu i likwidacja miejsc pracy spowodowały wzrost bezrobocia, stagnację gospodarczą miasta i odpływ migracyjny. Ostrołęka i Ciechanów są słabo wykształconymi ośrodkami subregionalnymi; ich potencjał rozwojowy można porównywać z niektórymi miastami powiatowymi w warszawskiej strefie metropolitalnej. Utrata pozycji województwa spowodowała ubytek niektórych funkcji i stagnację gospodarczą. Pogłębia ją peryferyjna lokalizacja w stosunku do Warszawy i innych dużych miast oraz brak ważnych szlaków komunikacyjnych. Nieco korzystniej przedstawia się sytuacja Siedlec, dobrze skomunikowanych z Warszawą i mających stosunkowo szeroką strefę oddziaływania. Średniej wielkości ośrodki powiatowe i mniejsze miasta tworzą w miarę równomiernie rozmieszczoną sieć. Taki rozkład przestrzenny sprzyjać może stopniowemu rozwojowi tych miast, dzięki wypełnianiu szeregu lokalnych funkcji (administracja, handel, usługi, szkolnictwo podstawowe i średnie, służba zdrowia, kultura, itd.), a w przypadku miast na północy regionu również funkcji ponadlokalnych (uzupełniających braki „słabych” ośrodków subregionalnych). Miasta powiatowe zyskały nowe funkcje dzięki reformie systemu administracji. Jednakże ich rozwój w latach 1995-2010 był wyraźnie zróżnicowany i w dużym stopniu zależał od lokalizacji względem Warszawy. Rozwój notowały przede wszystkim miasta w strefie metropolitalnej; natomiast te położone bardziej peryferyjnie rozwijały się wolniej. Rozwój systemu osadnictwa Mazowsza w perspektywie 2030 roku zależy od czynników zewnętrznych (często niezależnych) i czynników wewnętrznych. Wśród tych pierwszych są: globalna sytuacja gospodarcza, polityka UE i państwa, rozwój dużych aglomeracji i regionów sąsiedzkich. Natomiast do drugich należą: założenia strategii rozwoju, aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw i mieszkańców, ruchy migracyjne, itd. Trudno przewidzieć, które czynniki odegrają w nadchodzących latach najważniejszą rolę i jaka będzie światowa sytuacja ekonomiczna. Dlatego w rozważaniach na temat przyszłości systemu osadniczego Mazowsza zaproponowano trzy podstawowe scenariusze: najbardziej prawdopodobny, optymistyczny i pesymistyczny

EN

This paper summarizes some key conclusions from the study of the settlement structure, linkages between subregional centers and economic and social cohesion Mazovia. In the context of a polycentric development of Mazovia structure arrangement is favorable settlement. The central functions of the region is located in Warsaw, around which are located five sub-regional centers (Radom, Plock, Ostrołęka, Ciechanów, Siedlce) with different growth potential. Radom and Plock centers can be considered as large with strong self-potential. In the last two decades, they were observed in demographic decline due to the outflow of population to suburban areas or to other cities (mostly in Warsaw), and declining birth rates. In the case of Radom, the growth potential is not utilized, industrial restructuring and job losses led to an increase in unemployment, economic stagnation of the city and the migration outflow. Ciechanów and Ostrołęka are poorly educated sub-centers, and their development potential can be compared with some cities in the Warsaw metropolitan area. Loss of position of voivodeship’s capital resulted in loss of position, loss of some functions and economic stagnation. It deepens the peripheral location in relation to Warsaw and other major cities and lack of important routes. A little more preferably is the situation of Siedlce, which is well connected with Warsaw and have a relatively broader zone of influence. A medium-sized district centers and smaller towns formed as uniformly distributed network. This spatial distribution may contribute to the gradual development of these cities by completing a number of local functions (administration, trade, services, primary and secondary education, health, culture, etc.), and for cities in the north region of the supra-function (complementary deficiencies of "weak" sub-regional centers). District of the city gained new functions through the reform of administrative system. However, their development in the years 1995-2010 was clearly differentiated and largely depend on the relative location to Warsaw. The development of the city were recorded primarily in the metropolitan area, while those located more peripherally grew slower. Development of Mazovia settlement system in 2030 is dependent on external factors (often independent) and internal factors. Among the former are: the global economic situation and the EU policy, the development of large cities and neighboring regions, while the others are: the strategy development, investment activity of enterprises and residents, migratory movements, etc. It is difficult to predict which factors will play in the coming years most important role, and what will the global economic situation. Therefore, the discussion on the future of the settlement system of Mazovia proposed three basic scenarios: realistic, optimistic and pessimistic.

7

Osada kultury pomorskiej w Odrach, stan. 2, gm. Czersk

75%

Chabińska M.

Pomorania Antiqua

|

2018

|

vol. Tom XXVII

s. 163-201

EN

The settlement of the Pomeranian culture in Odry, site 2 is located in the northern part of Bory Tucholskie. It was discovered by Józef Kostrzewski in 1926, but proper excavation works started in 1962 and were carried out by L. J. Łuka and A. Szymańska. During the excavations, the area of nearly 4 ares was examined and 89 features were registered. Most of them were associated with the Pomeranian culture – 79 features. Amongst them was determined the presence of these to which dwelling, economic or production function can be reasonably ascribed. The majority of artefacts consisted of pottery material – 1637 potsherds and 2 vessels fully preserved. Other finds included: clay spindle whorl, three stone grinders, animal bones and many fragments of scorched clay. The pottery of the Pomeranian culture was described and classified in both morphological, and technological ways. The first division was based on vessel profiles and basic proportions. As the result of applied parameters there were distinguished 5 basic typological groups: pots, vases, bowls, mugs and plates. Technological classification included two main groups which were determined on the grounds of the followings properties: wall thickness, surface treatment, and the size and quantity of temper. Ornamented potsherds constitute a small group of finds. Apart from the incised motif, which is the most recurrent, there were also recorded some stamps, short incisions, nail imprints, crimp and cordon. The Pomeranian settlement in Odry, site 2 is dated to the early and middle La Tène period. This chronology was established based on radiocarbon examination results and the analyses of vessel shapes. The data about environmental conditions were established based on research results concerning peat bog, which adheres directly to the hill where the Pomeranian settlement was located. It was the area where natural resources created good natural conditions for humans, and in this way facilitated them a more long-standing existence.

PL

Stanowisko 2 w Odrach, gm. Czersk, woj. pomorskie położone jest w północnej części Borów Tucholskich. Zostało odkryte przez Józefa Kostrzewskiego w 1926 roku, jednak systematyczne badania archeologiczne przeprowadzono tu dopiero 1962 roku pod kierunkiem L. J. Łuki oraz A. Szymańskiej. Na obszarze blisko 4 arów zarejestrowano 89 obiektów. Większość z nich jest identyfikowana z kulturą pomorską – 79 obiektów. Wśród nich stwierdzono obecność tych, którym z dużą dozą prawdopodobieństwa można przypisać funkcję mieszkalną, gospodarczą, czy produkcyjną. Oprócz wymienionych, na osadzie pojawiły się także paleniska, ogniska oraz dość liczne dołki posłupowe. W materialne przeważa ceramika naczyniowa, zachowana w typowym dla osad znacznym rozdrobnieniu. Zgromadzono 1637 fragmentów naczyń kultury pomorskiej. W całości zachowały się jedynie dwa naczynia: kubek i misa. Oprócz ceramiki odkryto także gliniany przęślik, 3 rozcieracze, kości zwierzęce oraz polepę. Ze względu na kształt, ogólne proporcje i przeznaczenie naczyń wyszczególniono pięć podstawowych grup – garnki, wazy, misy, kubki oraz talerze krążkowe. Inny podział przeprowadzono ze względu na takie cechy jak grubość ścianek, rodzaj powierzchni, wielkość oraz ilość domieszki schudzającej. Dla omawianego materiału autorka wydzieliła dwie główne grupy technologiczne. Do najczęściej spotykanych sposobów zdobienia naczyń należał ornament ryty. Oprócz niego pojawiły się także odciski stempelków, ornament paznokciowy, listwa plastyczna oraz nacinanie. Na podstawie badań radiowęglowych oraz ceramiki ustalono chronologię osady na wczesny i środkowy okres lateński. Bardzo cenne dla poznania i charakterystyki ówczesnych warunków środowiskowych okazały się wyniki badań palinologicznych profilu torfowiska bezpośrednio przylegającego do wzgórza na jakim została zlokalizowana osada. Była ona ulokowana na obszarze, którego zasoby naturalne stwarzały dogodne warunki egzystencjonalne dla ludzi i zapewne wpływały na długotrwały charakter osadnictwa. Słowa kluczowe: wczesna epoka żelaza, kultura pomorska, osadnictwo.

8

„Gdzie diabły szepcą dobranoc” – powojenne osadnictwo w Bieszczadach

71%

Knapczyk S.

Wrocławski Rocznik Historii Mówionej

|

2017

|

vol. 7

119-148

EN

The text is devoted to a group of settlers who after the Second World War chose the Bieszczady for their place of residence. The aim was to show the roots of the history of the Bieszczady settlement. As sources showed, not always moving to the Bieszczady Mountains was synonymous with an improvement of wellbeing. However, this was always a turning point in the individual’s life. The research used a variety of source materials, the most important including interviews with Bieszczady inhabitants and the unpublished competition diaries "My participation in the development of the Bieszczady Mountains" (1972). As the research showed, state propaganda was not without significance in the case of settlement in the Bieszczady. The text analyzes travel motivations and peripheral everyday life of the settlers.

PL

Tekst poświęcony jest grupie osadników, którzy po II wojnie światowej wybrali Bieszczady na miejsce zamieszkania. Celem było ukazanie oddolnej historii bieszczadzkiego osadnictwa. Jak pokazały źródła, nie zawsze przeprowadzka w Bieszczady była równoznaczna z polepszeniem bytu. Zawsze jednak była punktem przełomowym w życiu jednostki. W badaniach wykorzystane zostały różnego typu materiały źródłowe, do najważniejszych zaliczają się wywiady z mieszkańcami Bieszczadów i niepublikowane pamiętniki konkursowe „Mój udział w rozwoju Bieszczadów” (1972 r.). Jak pokazały badania, nie bez znaczenia w przypadku osadnictwa w Bieszczadach była propaganda państwowa. Tekst analizuje motywacje wyjazdowe oraz codzienność peryferyjną osadników.

9

Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej

71%

Figlus T.

Studia z Geografii Politycznej i Historycznej

|

2016

|

vol. 5

11-37

EN

The article presents the results of research on selected aspects of the development of Vlach settlement confronted with the effects of the previous geographic and historical studies on this topic. The study addresses the origin and direction of migration of Vlach people in Southern, and Central and Eastern Europe, especially in Poland. This serves as a backdrop for a discussion of results of the author's comparative studies based on the collected source material. Also discussed are the issues of the distinguishing factors of Vlach law, as well as the methodological problems in identifying villages founded according to this law in Sanok region in Medieval and modern times. The paper also analyses the spatial distribution and chronological sequence of the formation of Vlach villages in the context of ownership relations and the physiographic diversity of the area of research.

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących wybranych aspektów rozwoju osadnictwa wołoskiego w konfrontacji z efektami dotychczasowych studiów geograficzno-historycznych na ten temat. W pracy podjęto kwestię pochodzenia i kierunków migracji ludności wołoskiej w Europie Południowej i Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich. Na tym tle omówiono wyniki studiów porównawczych autora oparte na zebranym materiale źródłowym. Zaprezentowano zagadnienie specyfiki prawa wołoskiego i problemy metodyczne w zakresie identyfikacji wsi lokowanych na tym prawie na ziemi sanockiej w późnym średniowieczu i epoce nowożytnej. Dokonano również analizy rozkładu przestrzennego i sekwencji chronologicznej powstawania wsi wołoskich w kontekście stosunków własnościowych oraz zróżnicowania fizjograficznego terenu badań.

10

Osadnictwo braci czeskich i morawskich w regionie łódzkim

71%

Szczepankiewicz-Battek J.

Studia z Geografii Politycznej i Historycznej

|

2017

|

vol. 6

153-181

EN

The article describes migrations and colonization of Bohemian and Moravian Brethren in Łódź region from 16th to 19th centuries, as well as their cultural heritage. The first stage of colonisation involved migrations from Bohemia to Poland at the turn of the 16th and 17th centuries. It began in 1547 after emperor Ferdinand Habsburg's edict forcing the Bohemian Brethren to convert to Catholicism or leave the Habsburg empire, and lasted until the Battle of White Mountain (1620) at the outset of the Thirty Years' War. At this time, thousands of religious refugees from Bohemia settled in Polan, mostly in Great Poland, with some in the Łódź region. Most of the Bohemian Brethren congregations in Poland ended their activities during the Counter-Reformation, in late 17th century. The second stage of Czech settlement in the region started at the beginning of the 19th century, simultaneously with German colonisation. The biggest settlement of Bohemian Brethren in Łódź region was the town of Zelów, where a large group of immigrants from Silesia already lived. Until the mid-19th century, Czech settlements covered a dozen villages near Bełchatów. The village Kuców, demolished in the 1980s due to the opencast lignite mine, became the centre of the settlement. Most Czechs settled in Łódź region were Bohemian Brethren, who joined the Evangelical-Reformed Church, but kept their separate language and service. After the Second World War, most of them returned to Czechoslovakia. Hundreds of people declaring Czech nationality and cultivating their culture remain in Zelów. Moravian Brethren is a religious denomination, founded in the first half of the 18th century in Upper Lusatia by Protestant religious refugees from Moravia. They founded their settlements around the world, including the Russian Empire. Important Moravian Church settlements in Łódź region were Nowosolna and Lwówek near Gąbin. At the turn of the 19th century, they have joined the followers of other Protestant churches in the region. However, the characteristic features of their material culture remained: urban planning, cemeteries and prayer houses.

PL

Tematem artykułu są migracje i osadnictwo braci czeskich i morawskich na ziemi łódzkiej od XVI do XIX w. oraz pozostałości ich dziedzictwa kulturowego. Pierwszy etap tego osadnictwa to migracje z Czech do Polski na przełomie XVI i XVII w. Drugi etap rozpoczął się na początku XIX w. równocześnie z kolonizacją niemiecką. Większość Czechów osiedlonych na ziemi łódzkiej stanowili bracia czescy, którzy zgłosili akces do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, ale zachowali odrębność języka i nabożeństw. Po drugiej wojnie światowej znaczna część zamieszkałych w regionie Czechów wróciła do ojczyzny. W Zelowie jednak nadal mieszka kilkaset osób deklarujących narodowość czeską i kultywujących swoją kulturę. Bracia morawscy to denominacja religijna, założona w pierwszej połowie XVIII w. na Górnych Łużycach przez protestanckich uchodźców religijnych z Moraw. Zakładali oni swoje osady na całym świecie, w tym także w Imperium Rosyjskim. Największymi placówkami braci morawskich na ziemi łódzkiej były Nowosolna koło Łodzi i Lwówek koło Gąbina. Na przełomie XIX i XX w. zintegrowali się oni z wyznawcami innych kościołów protestanckich w regionie. Pozostały jednak po nich charakterystyczne elementy kultury materialnej: układy urbanistyczne, cmentarze i domy modlitwy.

11

Społeczności kultury pucharów lejkowatych na wyspie Wolin

63%

Matuszewska A.

Materiały Zachodniopomorskie

|

2016

|

vol. 12

77-124

EN

Abstract: The article is a summary of previous findings concerning the settlement of the Funnel Beaker culture on Wolin island. There is comprehensively characterized the palaeoenvironment of the region in question and these findings were used to determine the settlement preferences of the Funnel Beaker culture communities. The analysis of pottery material, mainly decoration motifs, allowed to establish that its majority should be associated with Wiórek phase, with a very modest share of the northern component (Gingst group).

12

Bracia czescy w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w Polsce – przeszłość i teraźniejszość

63%

Szczepankiewicz-Battek J., Instytut Turystyki i Rekreacji W. S. B. w. W.

Studia z Geografii Politycznej i Historycznej

|

2013

|

vol. 2

EN

Development of Bohemian protestant settlement on Polish lands from the perspective of historical geography is presented in the article. Into account were taken both, the lands that belonged to Poland in the past (for example Wołyń), and also lands included into Poland after World War II (for example Kłodzko region). The main stages, location and conditions of settlement are described. On the basis of morphology of settlement evident in the field the impact of settlers' confession and culture on the local population is described. An importance of Bohemian origin people in the Evangelical Reformed Church in Poland is also presented.

PL

Artykuł prezentuje rozwój osadnictwa czeskich protestantów (luteranów oraz braci czeskich) na ziemiach polskich z perspektywy geografii historycznej; uwzględniono zarówno ziemie należące do Polski w przeszłości (np. Wołyń), jak i te włączone do niej dopiero po drugiej wojnie światowej (np. ziemię kłodzką). W artykule wyróżniono kilka zasadniczych etapów historycznych tego osadnictwa, jego lokalizację oraz przyczyny (polityczne oraz gospodarcze). Omówiono jego charakterystyczną morfologię (na podstawie pozostałych do dziś śladów w przestrzeni) oraz wpływ wyznania i kultury osadników na miejscową ludność. Podsumowaniem całości studium jest przedstawienie roli, jaką obecnie ludność pochodzenia czeskiego odgrywa w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w Polsce.

13

Wybrane zagadnienia toponimiczne w kontekście przemian osadniczych na przykładzie gminy Szadek

63%

Cepil M., Figlus T.

Biuletyn Szadkowski

|

2018

|

issue 18

21-37

PL

W artykule zaprezentowano wyniki badań na temat przemian toponimicznych na obszarze współczesnej gminy miejsko-wiejskiej Szadek pod wpływem rozwoju osadnictwa, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia różnych form zagospodarowania przestrzennego oraz wpływu czynników polityczno-administracyjnych. Podjęto kwestie genezy i zmienności nazewniczej jednostek osadniczych lub ich części w różnych okresach historycznych: od średniowiecza aż po czasy współczesne. W skali lokalnej pozwoliło to wykryć zróżnicowanie w zakresie typów toponomastycznych oraz szereg interesujących zależności i prawidłowości w kontekście przemian geograficzno- -historycznych osadnictwa na badanym obszarze.

EN

The article presents the results of research on toponymic changes that took place within the area of the present urban-rural municipality of Szadek as a result of settlement development, with a particular focus on various forms of spatial development as well as political and administrative factors. The study addresses the question of the origin and changes in the names of settlement units or their parts in different historical periods: from the Middle Ages to modern times. At the local level, the research enabled identification of various toponomastic types and a number of interesting relationships and regularities in the context of geographical and historical transformations of settlement in this area.

14

Niezbyt sucha kraina. Specyfika osadnicza terenów zalewowych doliny środkowej Wisły na przykładzie skupiska osadniczego w Glinkach, pow. otwocki

63%

Rakowski T., Stanaszek Ł. M., Watemborska-Rakowska K.

Wiadomości Archeologiczne

|

2019

|

vol. LXX

|

issue 70

271-280

EN

Floodplains of large rivers are rarely the subject of archaeological research. The excavations at the cemetery of the Przeworsk culture at Czersk, Piaseczno County, and studies on the modern settlement in the Urzecze (literally at-the-river’s) microregion near Warsaw yielded data about the settlement in the Middle Vistula Valley across the ages and prompted a non-invasive examination of the area. In 2017, a large-scale fieldwalking survey took place in the southern part of the Urzecze floodplain, covering an area of ca. 83 square kilometres (Figs. 1, 2). The already known sites were verified, and numerous new sites from various historical periods were discovered. The survey was complemented with traditional research, such as cartographical and historical searches, as well as new solutions in the form of a digital elevation model, obtained by laser scanning of the ground surface and geophysical and underwater prospection. The character of settlement in the area, specific due to the natural conditions, can be illustrated on the example of the settlement cluster near the village of Glinki, situated on the right bank of the Vistula, at the latitude of Góra Kalwaria (Fig. 3). Settlement in periodically flooded areas is focused only in a few selected places, where the shape of the terrain guarantees relatively safe shelter during periods of regular but hard to predict overflows and dangerous inundations. In the case of the cluster in Glinki, small, elevated areas, difficult to notice in the field and surrounded by oxbow lakes that form natural reservoirs (polders), are legible (Fig. 4). The oldest traces of settlement date back to the Bronze Age and Early Iron Age, then to the pre-Roman and Roman period and the Middle Ages, up to modern and contemporary times (Fig. 5, 6). The ‘insular’ nature of settlement (Fig. 9) in the floodplains of the Middle Vistula is confirmed by the observed presence of other, similar clusters situated on the former sandbanks and islands or their remains. The specificity of natural conditions (Fig. 7, 8, 10) and the rhythm of life in these areas influenced the flavour and specificity of the local culture, a phenomenon that has been well described for modern times (Ł.M. Stanaszek 2014). It is possible that in the earlier time periods some local differences within the large archaeological cultures are also to be expected. This can only be confirmed by future excavations in the area.

15

Osada kultury ceramiki kreskowanej z produkcją żelaza na Polanie Berezowo w Puszczy Białowieskiej

63%

Olczak H., Krasnodębski D., Samojlik T., Jędrzejewska B.

Wiadomości Archeologiczne

|

2018

|

vol. LXIX

|

issue 69

149-175

EN

The archaeological sites Leśnictwo Podcerkiew 1, 2 and 3 are located in NE Poland, in the southern part of the Białowieża Forest. They are situated within the Białowieża Forest District (departments 544D, 545C, 577B and 578A), in the area of the so-called Berezowo Clearing and its neighborhood (Fig. 1, 2). Archaeological excavations were conducted in 2004–2005 by the Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences in Warsaw in cooperation with the Mammal Research Institute of the Polish Academy of Sciences in Białowieża. In total, an area of 68 m2 was explored. Sites 1 and 2 were explored in five designated areas (nos. 1–5) covering the central and northern parts of the clearing and a modern charcoal kiln at its periphery (Fig. 3). Remnants of a large settlement with traces of iron production were discovered there. Most of the surface was covered by a layer of arable soil up to 0.3 m thick, and an underlaying brown and fuscous cultural layer measuring 0.1 to 0.35 m in thickness (Fig. 4:b.c, 5:b–d, 6:c). The excavations unearthed several pits and putative postholes (Fig. 4, 5), as well as remains of three shaft furnaces used for iron smelting (Fig. 6:a.b, 12–14). One of the most interesting features is the large pit 12. In the examined part it measured about 1.75×1.35 m and was about 1.55 m deep. It was probably used as a storage pit (Fig. 5:a–c, 10). Several small potsherds, single flints and a few fragments of daub, slags and bones were found in its fill. The remains of iron smelters found in the northern part of the settlement were shaped as circular or slightly oval pits with cylindrical cross-sections, measured about 0.4–0.5 m in diameter, and were 0.2–0.3 m deep (Fig. 6:a.b, 12–14). The remains of clay lining on the walls of the slag-pits were preserved in two of them (features 65 and 67). Based on the size of their slag-pits (approx. 0.25 and 0.30 m in diameter), these features belong to the category of small furnaces, similar to the type Kunów from the Center of Metallurgy in the Świętokrzyskie Mountains (K. Bielenin 1973, table 9 and p. 73; 1992, p. 75–77). During the excavations, 308 fragments of prehistoric pottery, obtained mainly from the arable and cultural layers, were found at the settlement (Table 1, Fig. 7, 11). Most of the assemblage consists of small and eroded body sherds, usually no more than 5 cm long. Vessels were made of ferruginous clay tempered with crushed stone and usually fired in oxidizing atmosphere. Various types of finish have been observed on the surface of the walls (Table 1): smoothing (44.5% of the sherds), hatching (25.6%), roughening (15.9%) and burnishing (14.0%). In addition to pot fragments, the assemblage also contains fragments of tableware with burnished surfaces. Most of the vessels were not decorated, and ornamentation was found on a few sherds only (Fig, 11:8.11). The remaining artefacts include a fragment of an iron knife from the cultural layer with a preserved length of approx. 8 cm and a partial tang (Fig. 9:1), and an object made of a bovine bone (Fig. 9:3). A fragment of a cylindrical spindle whorl with a diameter of approx. 3 cm was found on the surface of the site (Fig. 9:2). In addition, 19 flint artefacts dating from the end of the Late Paleolithic or Mesolithic period to the Early Iron Age (Fig. 8) were found during the excavations. During the excavations, several hundred fragments of reducing slags, a by-product of iron smelting, as well as slagged parts of furnace shafts were collected. Most of them were found in the fills of the slag-pits of furnaces 65 and 67. Chemical composition was analyzed for 38 samples (Table 2). Based on the contents of iron trioxide and silica, fayalite slags with icicle structure, so called “gromps” (splinters, flakes), and slagged fragments of furnace walls were identified. A botanical analysis was conducted on 46 charcoal samples (Table 3). Taxonomic identification showed the presence of charcoal from seven tree species, with a clear dominance of pine, both among samples taken from furnaces (67%) as well as from other features and the cultural layer (56%). A radiocarbon dating of three charcoal samples taken from the remains of bloomeries 62 (Poz-13154) and 67 (Poz-13156), and the sterile soil near feature 67 (Poz-13157) was conducted (Fig. 15). The dating of the pine charcoal from furnace 67 yielded a result of 1970±30 BP. The actual age of the sample is in the range of 50 BC–90 AD (with a probability of 95.4%) and 1–70 AD (with a probability of 68.2%). The charcoal of an unspecified species from feature 62 provided the date of 2280±35 BP, with bimodal probability distribution, which allows, which allows to include the real age of the sample in the years 410–340 BC or 310–200 BC (with a probability of 95.4%), and 400–350 BC or 290–230 BC (with a probability of 68.2%). The characteristic features of the archaeological material, mainly the different types of finish on the surface of the ceramic vessels, allow for associating the discovered artefacts with a local group of the Hatched Pottery Culture. The occupation of the settlements at the sites Leśnictwo Podcerkiew 1 and 2 can be limited to the 4th/3rd century BC –1st century AD. The few bone fragments found in the cultural layer show that in addition to iron production and hunting (deer bones), the inhabitants of the settlement also engaged in animal husbandry (bones of cattle and sheep/goat). Combining the results of archaeological and paleoecological research shows that the settlement of the local group of the Hatched Pottery Culture in the Białowieża Forest was dispersed. The population employed fire for deforestation of areas used for settlement and farming. Other occupations included hunting and animal husbandry, while bog ore deposits were used to produce iron in small slag-pit bloomeries. In 2005, a preliminary investigation took place in the area located about 200 m west of the Berezowo Clearing (site Leśnictwo Podcerkiew 3), where two designated areas were excavated (nos. 6 and 7, see Fig. 3). A brown cultural layer about 0.2 m thick as well as two putative postholes (Fig. 16) were found under the humus. 27 fragments of vessels dating to the Early Iron Age – Roman Period (Table 1, Fig. 17) and a stone tool (Fig. 18) were collected. The small scope of research does not allow to determine the cultural association of the remnants of the settlement discovered at this site, but it is very likely that it is contemporaneous with the settlement at the Berezowo Clearing.

16

Etniczne i językowe zróżnicowanie osadnictwa na zachodnich obrzeżach Wielkiego Księstwa Litewskiego na podstawie spisu włościan w Inwentarzu starostwa tykocińskiego z 1573 roku

63%

Kondriatuk M., Filinowicz A.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2018

|

vol. 66

243-254

PL

W artykule przedstawiono zróżnicowany etnicznie i językowo proces osadnictwa zachodniej części dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, dziś województwa podlaskiego, obejmującego ziemie w ramionach rzeki Narwi i jej lewego dopływu – rzeki Śliny. Obszar ten był zasiedlany przez Słowian zachodnich i wschodnich oraz Litwinów. Podstawą opracowania jest rękopis Inwentarza starostwa tykocińskiego z 1573 roku sporządzony przez Łukasza Górnickiego, starostę tykocińskiego, sekretarza, bibliotekarza i pisarza króla Zygmunta Augusta. Na podstawie analizy spisu włościan 18 wsi i folwarków tego starostwa pokazano udział poszczególnych grup etnicznych i językowych w zasiedleniu terenu. Najliczniej zasiedlili ten obszar Słowianie zachodni i wschodni, a w nieco mniejszym stopniu Litwini i Jaćwingowie. Magnaci i namiestnicy litewsko-ruscy podlegający Trokom – Glińscy, Radziwiłłowie i Gasztołdowie – przenosili do dóbr ziemskich i królewskich na Podlasiu Litwinów i Białorusinów ze swoich posiadłości na Litwie i nad Niemnem. Badania nad przynależnością językową i etniczną włościan oparto na analizie ortografii i etymologii antroponimów.

EN

This paper presents the differing ethnic and linguistic character of the settlements of the western part of the former Lithuanian Grand-Duchy, today the Podlaskie Voivodeship, occupying the land between the river Narew and its tributary, the Ślina. The area was settled by Eastern and Western Slavs as well as Lithuanians. The basis of this research is the manuscript The Tykocin District Inventory of 1573, collated by Łukasza Górnicki, Starost of Tykocin, secretary, librarian and scribe to King Zygmunt August. On the basis of analysis of the record of the peasantry in 18 villages and farms of that district, a breakdown of the ethnic and linguistic composition of the area is given. The largest group were the Eastern and Western Slavs, with slightly fewer Lithuanians and Yotvingians. The Lithuanian-Russian governors under the authority of Trakai – the Glińskis, the Radziwiłłs and the Gasztołds – brought Lithuanians and Belarusians from their possessions in Lithuania and on the river Neman to the land and royal properties of Podlasie. Research on the ethnicity and language of the peasants is based on an analysis of the orthography and etymologies of anthroponyms.

17

Nabór pracowników do państwowych gospodarstw rolnych w województwie zielonogórskim w latach 1950–1956

63%

Halczak B.

UR Journal of Humanities and Social Sciences

|

2019

|

issue 4(13)

69-83

PL

W niniejszym artykule ukazany został nabór pracowników do państwowych gospodarstw rolnych (PGR) w województwie zielonogórskim prowadzony przez władze komunistyczne w latach 1950–1956. Województwo zielonogórskie zostało utworzone w 1950 r. w zachodniej części kraju. Do roku 1945 tereny te należały do Niemiec. Po II wojnie światowej region został przyłączony do państwa polskiego. Ludność niemiecką wysiedlono, a region zasiedlili polscy osadnicy. Dużą część terenów rolniczych województwa zielonogórskiego zajmowały PGR-y, utworzone w miejsce dawnych niemieckich majątków ziemskich. Po II wojnie światowej majątki te przeszły na własność państwa. PGR-y potrzebowały dużej liczby pracowników, lecz chętnych do zatrudnienia było niewielu. Praca w PGR-ach była ciężka i nisko płatna. Nie zapewniano także zatrudnianym mieszkań. Władze komunistyczne zwabiały do PGR-ów fałszywymi obietnicami młodych ludzi z całego kraju. Akcję tę nazywano „zaciągiem pionierskim”. Po przybyciu na miejsce zwerbowani przekonywali się, że zostali oszukani. Wynagrodzenie, które otrzymywali, nie wystarczało nawet na wyżywienie. Mieszkali często w urągających człowiekowi warunkach. Byli brutalnie wyzyskiwani. Władze komunistyczne wiedziały, że pracownicy PGR-ów znajdują się w trudnej sytuacji. Nie uczyniły jednak niczego, aby tym ludziom pomóc. W 1956 r. akcja „zaciągu pionierskiego” została zakończona.

EN

The article presents the recruitment of employees to the State Farms in the Zielona Gora province, run by the communist authorities in the years 1950–1956. The Zielona Gora province was created in 1950 in the western part of the country. Up to 1945 these areas belonged to Germany. After World War II, the region was attached to the Polish state. The German population was displaced and the region was settled by Polish citizens. A large part of the agricultural areas of the Zielona Gora region was occupied by State Farms. They were former German estates. After World War II, the property was taken over by the state. State Farms needed a large number of employees, but there were few willing to do this job. Work at the State Farms was hard and low paid. Flats were not provided for employees. The communist authorities lured false promises of young people from all over the country to work at the State Farms. This action was called the “mobilization of pioneers”. Upon arrival, young people became convinced that they had been cheated. The remuneration they received for their work was not even enough for food. They often lived in terrible conditions. Young people were brutally exploited. The communist authorities knew that employees of State Farms were in a very difficult situation. However, the authorities did nothing to help these people. In 1956, the “mobilization of pioneers” action was completed.

18

Mazowsze: od prapoczątków do państwa piastowskiego

63%

Truszczyński M.

Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego

|

2011

|

vol. Zeszyt

|

issue XXV

195-208

EN

Every time when the history of a certain region is considered, one has to be aware of the paradox that analysed times are very close to the contemporary ones, despite of being historicaly far-away. It happens like that because this is difficult to point how the elements of the past times have evolved into the form which we can see today. It has been shown that it is getting more difficult to indicate the social and historical borders of a region, because, in the sense of sociology and history, the meaning of "border" is changing and floating constantly. In case of Mazovia, the meaning of floating borders was used to illustrate the attempts of gaining teritorial and economical independence. However, it wasn’t necessarily easy process to go through.

PL

Za każdym razem, kiedy tylko podejmuje się temat odległych dziejów jakiegoś regionu, należy zdawać sobie sprawę z pewnego paradoksu: otóż analizowane czasy, choć odległe w sensie historycznym, są nadal bliskie współczesnej rzeczywistości danego obszaru. Dzieje się tak dlatego, że można bez większych problemów wskazać, w jaki sposób poszczególne elementy składowe należące do czasów przeszłych ewoluowały w formę obecnie istniejącą. Powyżej dowiedziono, iż coraz trudniej jest wskazać (społecznie, historycznie) granicę jakiegoś regionu, gdyż samo pojęcie „granica” w sensie socjologicznym oraz dziejowym jest bardzo płynne oraz zmienne. W przypadku Mazowsza zagadnienie płynności granic odnosiło się do zobrazowania prób wywalczenia pewnego rodzaju terytorialnej i gospodarczej stałości i niezależności, co niekoniecznie było procesem prostym i łatwym do przeprowadzenia.

19

Ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa na dawnej wyspie jeziornej w Bienicach, gm. Dobra, stanowisko 17

63%

Weinkauf M.

Pomorania Antiqua

|

2020

|

vol. Tom XXIX

s. 181-194

EN

In the 1860s unidentified wooden structures were observed around the peninsula called ‘Heron’s Neck’, which were relics of an alleged stilt village built on both sides of the peninsula and the supposed remains of the bridge crossing from the peninsula to the former island. Both the relics of old structures and the former island (site 17) should be considered in the context of the early medieval settlement complex in Dobra, located on a nearby peninsula. In 2017 on the initiative of the Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University in Toruń, archaeological research was carried out in Bienice at site 17. The field research was undertaken as part of the NPRH project „ A man on the border…” The site in Bienice has not yet been entered in the conservation register. During the conducted research, both stratigraphic levels and source material from the early Middle Ages were documented. The movable materials included sherds of partially slow wheel-thrown pottery (28 fragments of vessels) with simple shapes and rims referring to vessels of type C/Feldberg or D/Menkendorf and sherds of fully slow wheel-thrown vessels (5 fragments of vessels). The potter analysed can be dated at least to the 10th century. The island in Bienice is a little hill, which in the early Middle Ages was probably a point distinguished from the neighbourhood, surrounded by forest and lake waters. A wooden bridge led to it from the peninsula, the relics of which have not been preserved to this day. The Island, located in a hidden and inaccessible place for the local community, could be a retreat of mythical and sacred significance.

20

Olenderski park etnograficzny w Wielkiej Nieszawce – założenia i realizacja

63%

Tyczyńska E.

Muzealnictwo

|

2021

|

issue 62

97-107

PL

Najskuteczniejszą i najbardziej trwałą formą ochrony zabytkowego budownictwa wiejskiego w Polsce okazały się translokacje do muzeów typu skansenowskiego. Olenderski Park Etnograficzny w Wielkiej Nieszawce, będący oddziałem Muzeum Etnograficznego im. M. Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, otwarty został dla zwiedzających w 2018 r. i jest pierwszym muzeum na wolnym powietrzu w Polsce poświęconym w całości osadnictwu olenderskiemu i menonitom z Doliny Dolnej Wisły. Decyzję o jego lokalizacji podjęto w 2011 r., a prace nad budową realizowane były w kolejnych kilku latach. Poprzedziły je penetracje terenowe, dzięki którym wytypowanych zostało do translokacji sześć budynków mieszkalnych, gospodarczych i inwentarskich. Pochodzą one z XVIII i XIX w. i stanowią najcenniejsze, zachowane przykłady architektury związanej z osadnictwem olenderskim. Ich stan techniczny zastany w terenie był w większości katastrofalny, najczęściej na skutek braku stałej opieki lub niewłaściwego zabezpieczenia budynków. Dlatego translokacja ich na teren Parku była jedyną skuteczną formą zabezpieczenia i szansą na ich przetrwanie. Przenoszone na teren Parku obiekty – z uwagi na różnorodne konstrukcje, znaczne przebudowy na przestrzeni lat, różny stan zachowania – niosły wraz ze swoją historią nowe wyzwania natury konserwatorskiej i etnograficznej. Każda zresztą translokacja budynku to trudne zadanie konserwatorskie, to proces złożony i wieloetapowy, wymagający uczestnictwa w nim fachowców różnych profesji, a jego realizacja wykraczająca poza powszechnie znany „standard”, niesie ze sobą nowe zagadki i nowe problemy, które wymagają rozwiązywania na bieżąco. Niezwykle ważne jest odpowiednie podejście do zabytkowego budynku, podparte naukowymi podstawami, oparte na wiedzy, doświadczeniu i rzetelnie sporządzonej dokumentacji. Opisane w niniejszym artykule metody i sposoby rekonstrukcji przy translokacji budynków na teren Olenderskiego Parku Etnograficznego w Wielkiej Nieszawce prezentują najwyższe standardy muzealnictwa na wolnym powietrzu, dzięki którym podstawowa zasada konserwatorska, czyli zachowanie autentyzmu zabytku, a w ślad za tym jego wartości historycznej, zostały spełnione.

Refine search results

Trwałość przemysłowo-osadniczych układów przestrzennych w starym rejonie przemysłowym (przykład dorzecza Małej Panwi)

Karolina Kot, Osadnictwo kultury łużyckiej w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza we wschodniej części Pojezierza Myśliborskiego, Poznań 2013, ss. 386

Ulicą Byszewską do Skoszew w gminie Nowosolna w powiecie łódzkim wschodnim

Mennonici w Michelsdorfie

Zarys struktury osadniczej regionu szadkowskiego w 1827 r.

Policentryczność rozwoju Mazowsza

Osada kultury pomorskiej w Odrach, stan. 2, gm. Czersk

„Gdzie diabły szepcą dobranoc” – powojenne osadnictwo w Bieszczadach

Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej

Osadnictwo braci czeskich i morawskich w regionie łódzkim

Społeczności kultury pucharów lejkowatych na wyspie Wolin

Bracia czescy w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w Polsce – przeszłość i teraźniejszość

Wybrane zagadnienia toponimiczne w kontekście przemian osadniczych na przykładzie gminy Szadek

Niezbyt sucha kraina. Specyfika osadnicza terenów zalewowych doliny środkowej Wisły na przykładzie skupiska osadniczego w Glinkach, pow. otwocki

Osada kultury ceramiki kreskowanej z produkcją żelaza na Polanie Berezowo w Puszczy Białowieskiej

Etniczne i językowe zróżnicowanie osadnictwa na zachodnich obrzeżach Wielkiego Księstwa Litewskiego na podstawie spisu włościan w Inwentarzu starostwa tykocińskiego z 1573 roku

Nabór pracowników do państwowych gospodarstw rolnych w województwie zielonogórskim w latach 1950–1956

Mazowsze: od prapoczątków do państwa piastowskiego

Ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa na dawnej wyspie jeziornej w Bienicach, gm. Dobra, stanowisko 17

Olenderski park etnograficzny w Wielkiej Nieszawce – założenia i realizacja