Search results

1

Tēlephilon – tajemnicza roślina wróżebna potwierdzająca wzajemność w miłości

100%

Kaczyńska E.

Roczniki Humanistyczne

|

2018

|

vol. 66

|

issue 3: Filologia klasyczna

95-110

EN

The Greek phytonym τηλέφιλον (literally ‘far-love, love-in-absence’) is attested in the Ancient and Medieval Greek literature (Theocritus, Id. 3.28–30; Agathias, AP V 296) and lexicography (Hesychius, HAL τ-24), as well as in the Cretan river name Τηλεφίλας (IC 174. 26). This appellative (of Doric origin) refers to a mysterious plant, used by the Greek lovers to charm whether their love is mutual or not. The same plant is called τηλέφιον in the ancient and medieval sources (Pedanios Dioscorides, Ps.-Dioscorides; cod. Parisinus Gr. 2419), as it is confirmed by the Greek synonym ἀείζῳον ἄγριον, attested in ancient lexicographic works. Irregular change τηλέφιλον > τηλέφιον appears to be caused by the progressive dissimilation (λ–λ > λ–ø). Ancient sources demonstrate clearly that the Greek phytonym τηλέφι(λ)ον means a plant similar to ‘common purslane, Portulaca oleracea L.’, probably ‘Andrachne telephioïdes L.’. Other possible alternatives refer to two Mediterranean plants: ‘white stonecrop, Sedum album L.’ or ‘starry stonecrop, Sedum stellatum L.’.

PL

Fitonim grecki τηλέφιλον (dosłownie ‘miłość z daleka’) pojawia się w antycznej i bizantyńskiej literaturze (Teokryt, Id. 3.28-30; Agatiasz, AP V 296) i leksykografii (Hesychios, HAL τ-24), a także w kreteńskiej nazwie wodnej Τηλεφίλας (IC 174.26). Oznacza on jakąś roślinę, za pomocą której greccy kochankowie próbowali wywróżyć sobie, czy ich miłość będzie odwzajemniona. W źródłach antycznych i bizantyńskich (Pedanios Dioskurides, Ps.-Dioskurides; cod. Parisinus gr. 2419) owa tajemnicza roślina nosi wariantową nazwę τηλέφιον, jak tego dowodzi grecki synonim ἀείζῳον ἄγριον, poświadczony w pracach leksykograficznych. Nieregularna zmiana τηλέφιλον > τηλέφιον pojawiła się na skutek dysymilacji progresywnej (typu λ–λ > λ–ø). Źródła antyczne dowodzą, że grecki fitonim τηλέφι(λ)ον oznaczał jakąś roślinę podobną do portulaki pospolitej (Portulaca oleracea L.), przypuszczalnie ‘Andrachne telephioïdes L.’. Jako alternatywę można brać rozchodnik biały (Sedum album L.) albo rozchodnik gwiazdowy (Sedum stellatum L.).

2

Lakońskie nazwy palmy daktylowej i gałęzi palmowej

84%

Kaczyńska E.

Roczniki Humanistyczne

|

2021

|

vol. 69

|

issue 3

47-61

EN

The paper discusses two Hesychian glosses (of Laconian origin) denoting ‘date palm, Phoenix dactylifera L.’: βουάκραι· οἱ φοίνικες, ὑπὸ Λακώνων (HAL β-868) and σελίαρ· φοίνιξ (HAL σ-382), as well as the third gloss for ‘leaf of the date palm’: σαρίρ· κλάδος φοίνικος, Λάκωνες (HAL σ-212). The Laconian word βουάκρᾱ f. represents a Doric compound containing the element βοῦ ‘big, great, many’ and the Greek appellative ἄκρᾱ (= Ionic ἄκρη) f. ‘summit, top’. It means originally ‘(a tree) having a great summit’. Indeed, the long pinnate branches of the date palm form an impressive tree crown. Also the dialectal noun σελίαρ m. ‘date palm’ (< *σαλίαρ < Lac. *σαλλίας < Doric *θαλλίας) refers to an abundance of palm leaves, cf. Gk. θαλία f. ‘abundance’, θαλλία f. ‘foliage, leaf-buds or twigs’, θαλλός m. ‘young branch, shoot’, θαλλοί m. pl. ‘palm-leaves’. The Hesychian term σαρίρ f. ‘palm leaf’ derives from Late Laconian *σαλίρ (< Lac. *σαλλίς < Doric *θαλλίς) by a regressive assimilation of two liquids.

PL

W artykule omawia się dwie lakońskie glosy Hesychiosa oznaczające ‘daktylowca właściwego, czyli palmę daktylową (Phoenix dactylifera L.)’: βουάκραι· οἱ φοίνικες, ὑπὸ Λακώνων (HAL β-868) oraz σελίαρ· φοίνιξ (HAL σ-382), a także trzecią glosę o znaczeniu ‘gałąź palmy daktylowej’: σαρίρ· κλάδος φοίνικος, Λάκωνες (HAL σ-212). Lakoński wyraz βουάκρᾱ f. reprezentuje doryckie złożenie zawierające cząstkę βοῦ ‘duży, wielki, liczny’ oraz grecki apelatyw ἄκρᾱ (= joń. ἄκρη) f. ‘najwyższy punkt, szczyt, koniec’. Fitonim pierwotnie określał drzewo charakteryzujące się „wielkim szczytem”, jako że wielkie pierzaste gałęzie daktylowca tworzą imponującą koronę. Także dialektalny rzeczownik σελίαρ m. ‘palma daktylowa’ (< *σαλίαρ < lak. *σαλλίας < dor. *θαλλίας) wskazuje na obfitość gałęzi palmowych, por. gr. θαλία f. ‘obfitość’, θαλλίᾱ f. coll. ‘listowie, gałązki’, gr. θαλλός m. ‘gałązka’, coll. ‘świeże, zielone liście; młode pędy’, θαλλοί m. pl. ‘liście palmowe’. Hesychiosowy termin σαρίρ f. ‘gałąź palmowa’ powstał z późnolakońskiej formy *σαλίρ (< lak. *σαλλίς < dor. *θαλλίς) na skutek regresywnej dylacji dwóch spółgłosek płynnych.

3

Derywaty z interfiksem -i- / -i/y- oraz pierwszym członem czasownikowym w języku serbskim, rosyjskim oraz polskim

67%

Ratković D.

Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

|

2016

|

vol. 51

EN

Derivatives with the -i- / -i/y- interfix and a verb as the first component in Serbian, Russian and PolishThe paper gives a comparative historical analysis of derivative words with the i / i/y- interfix and a verb as the first component in Serbian, Russian and Polish from the standpoint of contemporary Slavic morphology (derivatology). The aim is to provide their description in terms of semantic variation. The author ascertains that all the three languages feature a derivational model of forming expressive lexis by means of the i / i/y- interfix, predominantly nouns, of mostly humorous and pejorative meaning. A special group is formed by onyms (nicknames turned surnames, but also toponyms, oronyms, hydronyms etc). This type of words first occurred in Serbian and Russian in the thirteenth century (possibly in Serbian in the eleventh century), and in Polish in the fifteenth century. Judging by the available sources, derivatives with the i- interfix appear frequently in historical as well as modern Serbian, Polish and Russian (much more in Serbian and Polish than in Russian). In Serbian and Russian pre-nineteenth-century sources chiefly given names and nicknames-turnedsurnames were noted (in Russian, also some animal and plant names as well as abstract nouns). In Old Polish, words of the discussed kind are zoological and botanical lexemes; from Middle Polish on, the lexemes encompass all semantic categories characteristic of modern Serbian and Russian. It should, however, be stressed that the inaccessibility of the spoken language as well as the limited number of sources introduce considerable uncertainty to observations regarding the time of origin and vocabulary of the first centuries of Slavic languages. This applies especially to expressively marked lexemes, a considerable portion of which is constituted by common nouns of the “A (verb) + -i- / -i/y- + B” model. In contemporary Serbian, Polish and Russian, the lexis formed by means of this derivational model is almost equally developed conceptually and relates predominantly to the same phenomena. Expressive words in all three languages are formed in the processes of metonymisation, metaphorisation, personification, hyperbolization and grotesque, and are characterized by numerous derivational and semantic equivalents. Derywaty z interfiksem -i- / -i/y- oraz pierwszym członem czasownikowym w języku serbskim, rosyjskim oraz polskimArtykuł zawiera analizę historyczno-porównawczą wyrazów z interfiksem -i- / -i/y- oraz pierwszym członem czasownikowym (modelu A (czas.) + -i- / -i/y- + B) w języku serbskim, rosyjskim oraz polskim z punktu widzenia współczesnej derywatologii slawistycznej. Celem badań jest opis analizowanych derywatów według ich zróżnicowania znaczeniowego. Autorka wykazuje, że we wszystkich trzech językach według tego modelu słowotwórczego powstaje przede wszystkim słownictwo ekspresywne, głównie rzeczowniki, o znaczeniu żartobliwym i pejoratywnym. Taki typ wyrazów w języku serbskim i rosyjskim pojawia się po raz pierwszy w źródłach z XIII wieku (możliwe, że w serbskim już w XI w.), natomiast w polszczyźnie w przebadanym materiale z XV wieku. Sądząc po źródłach, model słowotwórczy, według którego tworzone są analizowane wyrazy, jest produktywny we wszystkich trzech językach, zarówno w ich stadium historycznym, jak i w języku współczesnym, przy czym w języku serbskim i polskim jest takich derywatów więcej niż w języku rosyjskim. W źródłach sprzed XIX stulecia w języku serbskim i rosyjskim odnotowano głównie imiona i przydomki przetworzone w nazwiska (w języku rosyjskim również pewne nazwy zwierząt i roślin oraz rzeczowniki abstrakcyjne). W staropolszczyźnie jest to leksyka zoologiczna i botaniczna, а w dobie średniopolskiej wyrazy modelu A (czas.) + -i/y- + B obejmują prawie wszystkie kategorie pojęciowe, do których przynależą wyrazy tego modelu we współczesnym języku serbskim i rosyjskim. W tym miejscu należy podkreślić, że brak dostępu do języka mówionego, a także ograniczona liczba zabytków sprawiają, że spostrzeżenia dotyczące czasu powstania czy zasobów leksykalnych pierwszych wieków słowiańszczyzny pisanej obarczone są dużym stopniem niepewności. Dotyczy to w szczególności leksemów o nacechowaniu ekspresywnym, wśród których wyraźną grupę stanowią wyrazy pospolite modelu A (czas.) + -i- / -i/y- + B. We współczesnym języku serbskim, rosyjskim oraz polskim leksyka tego modelu jest podobnie zróżnicowana znaczeniowo i dotyczy zazwyczaj tych samych zjawisk. Ekspresywy we wszystkich trzech językach powstają w wyniku procesów metonimizacji, metaforyzacji, personifikacji, hiperbolizacji oraz przy zastosowaniu groteski i charakteryzują się licznymi ekwiwalentami słowotwórczo-semantycznymi.

4

Wybrane wiadomości z etnobotaniki i etnofarmacji. Karty z dziejów lecznictwa naturalnego

67%

Wojan K.

Studia Rossica Gedanensia

|

2017

|

issue 4

435-482

PL

Artykuł przedstawia krótką historię lecznictwa za pomocą substancji naturalnych pozyskiwanych z roślin, praktykowanego w świecie od czasów najdawniejszych po erę dzisiejszych środków farmaceutycznych opartych na chemii. Ukazano w nim niezwykłe właściwości fitoterapii stosowanej od starożytności przez rozmaite społeczności kulturowo-cywilizacyjne. Opisano środki, jakimi dysponowali starożytni, a także jakich doświadczeń i odkryć dokonali uczeni późniejszych epok. Zwrócono uwagę na to, jakie obserwacje poczynione wieki temu okazały się ważne dla dalszego rozwoju medycyny, antropologii medycznej, etnobotaniki.

EN

The article presents a brief history of natural medicine based on substances derived from plants, practiced in the world from the earliest days up until the era of presentday chemistry-based pharmaceuticals. The unusual properties of phytotherapy applied from the ancient times in various cultural and civilizational communities have been shown. The author describes the means available to the ancients, as well as the experiments and discoveries made by scholars of later ages. Attention was paid to the observations important for the development of medicine, medical anthropology and ethnobotany.

Refine search results

2 Roczniki Humanistyczne

1 Studia Rossica Gedanensia

1 Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej

2 Kaczyńska E.

1 Ratković D.

1 Wojan K.

1 2021

1 2018

1 2017

1 2016

Tēlephilon – tajemnicza roślina wróżebna potwierdzająca wzajemność w miłości

Lakońskie nazwy palmy daktylowej i gałęzi palmowej

Derywaty z interfiksem -i- / -i/y- oraz pierwszym członem czasownikowym w języku serbskim, rosyjskim oraz polskim

Wybrane wiadomości z etnobotaniki i etnofarmacji. Karty z dziejów lecznictwa naturalnego