Results found: 2

Search results

Search:
in the keywords: word’s semantics

Sort By:

Limit search:

Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część II. Prawość i odwaga

100%

Wierzbicka A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

2012

vol. 24

19-46

Pierwsza część rozprawy Anny Wierzbickiej na temat polskich słów-wartości na tle porównawczym ukazała się w „Etnolingwistyce” 23, jej tematem była dobroć. Autorka w drugiej części rozprawy w podobny sposób analizuje pojęcia prawości i odwagi. Prawość jest specyficznie polska i do dziś aktualna jako wartość w polskim kręgu językowo-kulturowym. Jest związana z dziejami kraju i cechami przypisywanymi wielkim postaciom historycznym. Bycie prawym zakłada do dziś, co może być dziedzictwem etosu rycerskiego, wrażliwość na innych ludzi oraz uznawanie wysokich norm etycznych. Pseudoodpowiednikami polskiej prawości są angielskie słowa upright, righteous i righteousness oraz integrity. Z tym, że słowo upright odbierane jest przez użytkowników języka angielskiego jako przestarzałe i nieadektwatne do współczesnego świata; righteous i righteousness mają wyraźne inklinacje biblijne i weszły do angielszczyzny za sprawą moralności purytańskiej, stąd ich zasięg jest bardzo ograniczony; najbliższym odpowiednikiem polskiej prawości jest integrity, choć słowo to wiąże się bardziej z działalnością społeczną człowieka niż moralnością. Odwaga również wiąże się z wyborami moralnymi (por. odwaga cywilna), jednak nie jest tym samym co courage, ponieważ odważny czyn może mieć złe konsekwencje dla jego wykonawcy, czego courage nie presuponuje. W tym samym polu semantycznym co odwaga, znajdują się też śmiałość, dzielność i męstwo, jednakże również te słowa nie pokrywają się z angielskim courage. Podobnie jest z bravery, pozornym odpowiednikiem śmiałości, i mužestvem, które przypomina męstwo. Zrekonstruowane przez autorkę skrypty kognitywne polskich słów-wartości pokazują wyraźnie, że użytkownicy polszczyzny w każdym z tych przypadków umieszczają komponenty świadomościowe („świadomość obowiązku moralnego, żeby działać tak, jak trzeba”).

The first part of Anna Wierzbicka’s comparative work on Polish value terms appeared in volume 23 of Etnolingwistyka: it dealt with dobroć ‘goodness’. In this second part, the author analyzes the concepts prawość ‘rightenousness’ and odwaga ‘courage’. Prawość is a specifically Polish concept, very much present in the Polish linguistic and cultural contemporary sphere. It is connected with the history of the country and the qualities attributed to major historical figures. Being prawy means being sensitive to others and following high ethical standards, which perhaps derives from the knightly ethos. English pseudo-equivalents of the Polish prawy/prawość are the words upright, righteous/righteousness and integrity. However, the word upright is now perceived by native speakers of English as dated and inadequate in contemporary world; righteous and righteousness have clear biblical connocations and have entered the English language through Puritan morality – hence their range is limited. The closest equivalent is integrity, although the word is more readily connected with one’s social activity than with morality. Odwaga is also connected with moral choices (cf. odwaga cywilna ‘moral courage’) but is not the same as courage: if someone is odważny, the deed may have negative consequences for the doer, which courage does not presuppose. The same semantic field contains words like śmiałość, dzielność and męstwo ‘boldness, bravery, valour’, but these also differ in their semantics from the English courage. Bravery is only an approximate to śmiałość, as is the Russian mužestvo, which merely resembles męstwo. The cognitive scripts of the Polish value terms show clearly that speakers of Polish in each case operate with elements of awareness („being aware of the moral obligation to act as one should”).

Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część I. Dobroć

88%

Wierzbicka A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

2011

vol. 23

45-66

Artykuł poświęcony jest polskiemu słowu dobroć rozpatrywanemu w perspektywie porównawczej. U jego podstawy leży założenie, że szczególnie miarodajnym źródłem wglądu w wartości danego społeczeństwa są pewne charakterystyczne dla niego słowa-klucze. W języku polskim jednym z takich słów-kluczy jest dobroć. Analizując semantykę tego słowa w perspektywie porównawczej autorka pokazuje różnice między znaczeniami najbliższych jego odpowiedników w językach europejskich: angielskiego goodness, francuskiego bonté czy rosyjskiego dobrotá. W polskiej hierarchii wartości dobroć zajmuje wysoką pozycję jako pozytywnie oceniana cecha ludzka, przejawiająca się w uczuciach, w woli i w postępowaniu. Angielskie słowo goodness (derywowane od przymiotnika good ‘dobry’), różni się w sposób istotny od polskiej dobroci w szczególności tym, że nie sugeruje ono dobrych uczuć dla innych ludzi. Z kolei francuskie bonté, choć jest używane w odniesieniu do ludzi, którzy chcą i faktycznie robią dobre rzeczy dla innych ludzi, to jednak w odróżnieniu od dobroci, nie zakłada elementu uczuciowego. Natomiast rosyjskie słowo dobrotá różni się od polskiego słowa dobroć tym, że jest używane przede wszystkim w stosunku do czyjegoś nastawienia uczuciowego wobec innych ludzi (ekspresywnie wyrażanego w wyrazie twarzy albo głosie), a nie postępowania wobec innych ludzi. Autorka wysuwa hipotezę, że znaczenie słowa bonté nie zawiera komponentu uczuciowego (obecnego w znaczeniu polskiej dobroci), rosyjskie słowo dobrotá nie zawiera komponentu ‘zachowaniowego’ (obecnego i w dobroci i w bonté). Dobrotá nie zajmuje też centralnego miejsca wśród wartości wyróżnionych w kulturze rosyjskiej – miejsce to zajmuje žalost’ – kategoria aksjologiczna, która nie ma swojego odpowiednika w języku polskim. Podobnie w sferze współczesnego języka angielskiego to kindness raczej niż goodness uznawana jest powszechnie za wielką wartość. Po ustaleniu znaczenia słowa dobroć, autorka docieka również korzeni historycznokulturowych wpisanego w nie pojęcia i próbuje wyjaśnić źródła jego unikalności. Wysuwa hipotezę, że w kulturze polskiej prototypem nastawienia serca i woli, które znalazło swoje odzwierciedlenie w pojęciu ‘dobroć’ (to znaczy w semantyce słowa dobroć) jest Matka Boska.

The article deals with the Polish word dobroć in comparative perspective. An assumption is made that an especially precious source of insight into the values of a given society are the key words used in that society. One of such words in Polish society is dobroć. By analyzing the word’s semantics, the author shows the differences between that word and its closest equivalents in a few European languages: the English goodness, the French bonté or the Russian dobrotá. In the Polish hierarchy of values, dobroć ranks high as a positive human feature, manifested in people’s feelings, will and actions. The English goodness (derived from the adjective good) differs from the Polish dobroć in that it does not imply good feelings towards other people. The French bonté, in turn, although used in reference to people who want to do and actually do good things for others, it does not, in contrast to dobroć, imply emotional overtones. On the other hand, the Russian dobrotá differs from dobroć in that it is primarily used in reference to someone’s emotional attitude towards others (expressed in one’s facial appearance or the tone of voice) but not actions. The author hypothesizes that bonté does not contain the emotional component (present in dobroć), and that dobrotá does not contain the element of action (present in dobroć and bonté). Neither does dobrotá occupy the central position among Russian values: that place is reserved for žalost’, an axiological category without a Polish equivalent. Similarly, in contemporary Englishspeaking cultures greater importance is attached to kindness than to goodness. Having discussed the semantics of dobroć, the author inquires into the historical and cultural origin of the associated concept and attempts to explain its uniqueness. A hypothesis is put forward that in Polish culture the attitude of the heart and will, reflected in the concept of ‘goodness’, finds its prototype in the figure of the Virgin Mary.

Refine search results

2 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

2 Wierzbicka A.

1 2012

1 2011

Search results

Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część II. Prawość i odwaga

Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część I. Dobroć