Search results

1

Rozumienie i wyjaśnianie jako metody poznania człowieka w psychopatologii i psychologii światopoglądów Karla Jaspersa

100%

Alechnowicz-Skrzypek I.

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

|

2016

|

issue 2

2

Pojęcie duszy w naukach kognitywnych.

100%

Bremer J.

Filozofia Chrześcijańska

|

2010

|

vol. 7

37-63

EN

Do the traditional, commonsense and philosophical concepts of the soul have any place in the contemporary cognitive sciences, which start from the premise that everything is scientifically explainable using naturalistic categories? To answer this question we should mention that most cognitive naturalists today - philosophers and scientists - are materialists, and methodological materialism is probably universally accepted among scientists these days. It is very difficult to find a place in such a picture of the world for the soul as it appears in our commonsense picture of how things are. It is the tension between these two pictures that generates the contemporary problems connected with the soul. In order to try to resolve this tension we first describe the concept of the soul and its close connection with the organic body. Then we present a critical characterisation of two things: 1) the development of the empirical sciences - Galen, Descartes, Newton, Gall, Galvani - and the resulting eliminativistic implications for the philosophical concept of the soul; 2) a pair of naturalistic philosophical explanations of the soul-body problem: the nonreductionist view of the soul and the eliminative materialist view. The third part of the article involves giving a short answer to the question of how Aristotle's doctrine regarding the soul is based on his attempt to explain internal and external movement. After that we compare his explanation of these forms of movement with two kinds of contemporary neurological explanation: a) that of the neurologist R. Llinas, who, for explanatory purposes, postulates the existence of a theoretical (i.e. epiphenomenal) self; b) the more realistic explanation presented by the neurologist A. Damasio, who posits three different versions of the self, before trying to link them to corresponding parts of the human brain that, in turn, are closely connected with the body. It can then be shown that there are several similarities between Aristotle's conception of the soul and Damasio's cognitivist conception of the self, and that, because of the different starting points and explanatory goals involved, the contemporary concept of the self does not completely exclude the traditional concept of the soul.

3

Rozumienie i wyjaśnianie jako metody poznania człowieka w psychopatologii i psychologii światopoglądów Karla Jaspersa

86%

Alechnowicz-Skrzypek I.

Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

|

2016

|

issue 2

4

Wyjaśnianie powstawania norm

72%

Kuniński M.

Zarządzanie Publiczne / Public Governance

|

2012

|

issue 1(19)

173-184

PL

Powstawanie norm ludzkiego postępowania (obyczajowych i moralnych) wyjaśniają różne modele oparte na założeniu ludzkiej racjonalności. W XX wieku w wyniku rozwoju teorii gier, model wyjaśniania zwany dylematem więźnia zyskał wielu zwolenników (Buchanan, Gauthier, Harsanyi, Nozick, Rawls, Ullmann-Margalit). Jednak pogłębione dociekania pokazują, że zastosowanie dylematu więźnia napotyka na ograniczenia (Ullmann-Margalit, de Jasay), ponieważ matryce dylematu więźnia są zdeterminowane przez normy powstałe w sposób odmienny. W artykule uzasadniane jest stanowisko, wedle którego normy determinujące ludzkie postępowanie mają charakter trójwarstwowy: normy pierwszego rzędu, czyli normy racjonalności, determinujące schematy racjonalnych wyborów w sytuacjach niepewności (dobór zachowań ze względu na cel), utrwalone w procesie ewolucyjnej selekcji grupowej, normy drugiego rzędu - moralne, powstałe w wyniku utrwalania schematów działań (wyborów) opartych na dylemacie więźnia, oraz normy trzeciego rzędu, bazujące na dwóch poprzednich, a utrwalone przez proces selekcji grupowej i krytyczną analizę ich treści i skutków.

EN

Since the second half of the 20th century, the game theory, and particularly the Prisoner's Dilemma, has been widely used to explain the emergence of norms (Buchanan, Gauthier, Harsanyi, Nozick, Rawls, Ullmann-Margalit). Nevertheless, in light of deeper analyses, it has been demonstrated that the Prisoner's Dilemma is not enough, since its matrix itself is determined by norms which could not be explained in its own terms (Ullmann-Margalit, de Jasay). Following E. Ullmann-Margalit, the author argues that the explanation of norms involves three normative levels: norms of rational decision making, solidified in the process of group selection; moral norms based on the action patterns determined by the rational decision making of the Prisoner's Dilemma structure; and finally norms designed and selected in the process of group selection and critical assessment of their meaning and consequences.

5

Wyjaśnianie naukowe i rozumienie a epistemologiczne problemy badań nad turystyką (rozważania na kanwie teorii Kurta Lewina i Johna Tribe’a)

72%

Alejziak W.

Turyzm

|

2019

|

vol. 29

|

issue 2

1-19

PL

W artykule scharakteryzowano istotę oraz różne modele wyjaśniania naukowego i eksplanacyjne walory rozumienia, wskazując na ich użyteczność oraz ograniczenia w poznawaniu praw i mechanizmów rządzących turystyką. Szczególną uwagę zwrócono na epistemologiczny wymiar dorobku wyłaniającego się z dotychczasowych badań i studiów nad turystyką, starając się ukazać nowe kierunki badań w tym zakresie. W pracy odwołano się do dwóch modeli rozważań o epistemologicznych aspektach badań nad turystyką, w których centralne miejsce zajmuje kategoria prawdy o turystyce, a które przedstawione zostały w dwóch artykułach J. Tribe’a.

6

Czystość czy zmaza? Czy jest sens łączyć rozumienie z wyjaśnianiem w antropologii i interpretatywnej socjologii?

72%

Pawliszak P.

Przegląd Socjologii Jakościowej

|

2016

|

vol. 12

|

issue 4

6-23

PL

Dwie ostatnie dekady są okresem kryzysowych przeobrażeń w tych obszarach nauk społecznych, w których dokonuje się jakościowych, interpretatywnych analiz kultur. W ramach rozpowszechnionej tendencji do nieskrępowanego łączenia paradygmatów z czasem pojawił się także, częściowo opozycyjny wobec niego, nurt zmierzający do łączenia elementów humanistyki i nauk przyrodniczych, w szczególności rozumienia i wyjaśniania. Nie reprezentuje on jednak znanej z historii tendencji do podporządkowania humanitas wymogom scientia, lecz szuka nowej równowagi pomiędzy nimi i teoretycznych podstaw do integracji pozwalającej na wytwarzanie bardziej ugruntowanej wiedzy, a także umożliwiającej lepsze przewidywanie i refleksyjną kontrolę życia społecznego. Jest to zadanie szczególnie istotne w sytuacji późnonowoczesnego dynamicznego rozrostu coraz bardziej złożonych systemów społeczno-technologiczno-ekologicznych generujących nowe ryzyka i możliwości. W eseju, za pomocą narzędzi z obszaru analizy dyskursu i socjologii oraz filozofii wiedzy, zostaje podjęta analiza kilku kluczowych teoretycznych założeń, na których może być ufundowana integracja. Przedstawiono również propozycję połączenia procedury interpretacji i wyjaśniania w koncepcji „maksymalnej interpretacji”, a także próbę wyjaśnienia tendencji, która ją zrodziła i jej interpretacji w kategoriach teorii kulturowej Mary Douglas.

EN

For the two last decades cultural social sciences have been facing critical methodological transformation. The widespread tendency in qualitative research to mingling and synthesizing differing interpretive paradigms has been recently confronted with a venture to integration of science and the humanities. This current is not a plain revitalization of historical tendency to submit interpretive methods to scientific explanation of social life, but is seeking a new theoretical base to establish a balance between hermeneutic and causal analysis. This essay discusses different theoretical concepts of the relationship between hermeneutic interpretation and causal explanation. It introduces a concept of “maximal interpretation” devised inside the strong program of cultural sociology as a procedure of unified interpretive-causal analysis of historical events, and analyzes this innovation with theoretical lenses of grid-group theory.

7

An Explanatory Framework for Legal Grounding

72%

Janik B.

Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej

|

2023

|

vol. 35

|

issue 2

34-42

PL

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie modelu eksplanacyjnego dla ugruntowania w prawie. Ugruntowanie, rozumiane w ostatnich latach jako metafizyczna determinacja, okazało się być dość owocnym przedmiotem dociekań teoretyków prawa, próbujących eksplikować w kategoriach metafizycznych tezę o relacji między faktami społecznymi a faktami prawnymi. Jednakże w debacie dotyczącej wykorzystania pojęcia ugruntowania w filozofii prawa brakuje namysłu nad różnymi założeniami leżącymi u podstaw możliwości wykorzystania tego pojęcia związanego z debatą dotyczącą ugruntowania która odbywa się we współczesnej filozofii. Niniejszy artykuł oferuje nową perspektywę analizy debaty na temat ugruntowania faktów prawnych oraz interpretację centralnych dla tej debaty terminów w świetle najnowszych debat metafizycznych.

EN

The objective of this article is to provide an explanatory framework for legal grounding. Grounding, understood in recent years as a metaphysical determination, has proved to be a fruitful object of inquiry for legal theorists trying to explain the thesis about the relationship between social facts and legal facts in metaphysical terms. However, the debate on the use of the notion of grounding in the philosophy of law lacks a concise and precise differentiation of the various assumptions behind grounding that philosophers have recently discussed. This article offers a prospect for analysis of a debate about grounding of legal facts and an interpretation of focal terms in light of recent metaphysical debates.

8

On advancing frontiers of science. A pragmatist approach

72%

Marciszewski W.

Studia Philosophiae Christianae

|

2011

|

vol. 47

|

issue 4

51-71

EN

The pragmatist approach, as stated in this essay, takes into account two features of knowledge, both having an enormous potential of growth: the scope of science, whose frontiers can be infinitely advanced, while firmness of its propositions grows with consolidating once attained frontiers. An opposite view may be called limitativist as it conservatively sticks to some a priori limiting principles which do not allow progressing in certain directions. Some of them influence science from outside, like ideological constraints, others are found inside science itself. The latter can be exemplified by principles like these: (1) there can be no action at a distance; (2) there are no necessary truths; (3) there are no abstract objects. The first might have happened to limit physics with rejecting the theory of gravitation. The second entails that arithmetical propositions are either devoid of (clasical) truth or are not necessary; this would limit its role to being a mere calculating machine, without giving any insights into reality. The third, for instance, limits logic to the first-order level (since in the second-order variables range over abstract sets). The history of ideas shows that such limiting principles, had they been obeyed, would have hindered some great achievements of science. This is why we should not acknowledge them as necessarily true, that is, winning in confrontation with any view contrary to them. Such principles should compete with other ones on equal terms in obtaining as high degree of epistemic necessity as they may prove worth of. To the core of the pragmatist approach there belongs treating epistemic necessity as a gradable attribute of propositions. In accordance with ordinary usage, "necessary" is a gradable adjective, having a comparative form. The degree of epistemic necessity of a scientific statement depends on how much it is needed for the rest of the field of knowledge (Quine's metaphor). The greater damage for knowledge would be caused by getting rid of the point in question, the greater is its epistemic necessity. At the top of such a hierarchy are laws of logic and arithmetic. Among physical laws at a very high level there is the law of gravitation, owing both to its universality, that is, a colossal scope of possible applications (advancement of frontiers), and its having been empirically confirmed with innumerable cases (consolidation of frontiers). Such a success has proved possible owing to the bold transgression of the limiting principle 1 (see above), and this has resulted in so high a degree of unavoidability.

PL

Jak to wyrażamy w prezentowanym tekście, w ramach ujęcia pragmatycznego bierze się pod uwagę dwie charakterystyczne cechy wiedzy, przy czym obydwie mają ogromną możliwość wzrostu: zasięg nauki, której granice mogą się przesuwać w nieskończoność i stanowczość jej sądów, która wzrasta razem z umocnieniem granic osiągniętych. Przeciwnym podejściem, które można nazwać limitywistycznym, jest takie, w którym konserwatywnie a priori formułuje się limitacyjne (lepiej: limitujące)zasady nie pozwalające na postęp w niektórych kierunkach. Niektóre z takich zasad wpływają na naukę z zewnątrz, np. wymogi ontologiczne, inne możemy znaleźć w samej nauce. Przykładami tych ostatnich mogą być takie zasady jak: (1) nie ma ruchu bez odległości,(2) nie istnieją prawdy konieczne, (3) nie ma obiektów abstrakcyjnych. Pierwsza z wymienionych zasad być może została sformułowania w celu ograniczenia fizyki, w której odrzuca się teorię grawitacji. Druga z nich pociąga za sobą koncepcję, zgodnie z którą twierdzenia arytmetyczne są bądź pozbawione prawdy w sensie klasycznym, bądź nie są konieczne. Trzecia z wymienionych zasad ogranicza logikę do logiki pierwszego rzędu (ponieważ w rzędzie drugim zmienne przebiegają abstrakcyjne zbiory). Historia idei pokazuje nam, że tego rodzaju zasady limitacyjne (limitujące),którym były owe idee podporządkowane, utrudniały niektóre ważne osiągnięcia naukowe(lepiej: stały na przeszkodzie w realizacji niektórych przedsięwzięć naukowych). Z tego też powodu nie powinniśmy ich uznawać jako koniecznie prawdziwe tj. jako zwyciężające w konfrontacji z każdym przeciwnym względem nich poglądem. Tego rodzaju zasady powinny na równi rywalizować z innymi co do przyznania im tak wysokiego stopnia epistemicznej konieczności, jak pozwala na to ich uzasadnienie. Do istoty podejścia pragmatycznego należy traktowanie epistemicznej konieczności jako stopniowalnego atrybutu sądów. W zgodzie z potocznym użyciem „konieczny”jest przymiotnikiem stopniowalnym, wobec tego że ma formę względną (porównawczą). Stopień epistemicznej konieczności twierdzenia naukowego zależy od tego, jak bardzo jest ono niezbędne w ramach danego zakresu wiedzy (metafora Quine’a). Tym większą szkodą dla wiedzy byłoby porzucenie takiego punktu widzenia, im wyższa jest owa epistemiczna konieczność. Na szczycie tego rodzaju hierarchii są prawa logiki i arytmetyki. Do fizycznych praw na wysokim poziomie (epistemicznej konieczności)zaliczylibyśmy prawo grawitacji, w związku zarówno z jego uniwersalnością, tj. kolosalnym zakresem możliwych aplikacji (przesuwanie granic) jak i faktem, iż jest ono empirycznie potwierdzone przez niezliczone przypadki (zcalenie granic).

9

The Attempts of History Participants Comprehension as a Source of the Biases in Historical Cognition

58%

Dymkowski M.

Historyka Studia Metodologiczne

|

2006

|

vol. 36

10

Filogenetyczne uzasadnienie zjawiska rozumienia oraz wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

58%

Urbaniak M.

Filozofia i nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne

|

2016

|

vol. 4

259-274

PL

W artykule uzasadniam funkcjonujący głównie w dziedzinie hermeneutyki fenomen rozumienia z pozycji naturalistycznie zorientowanej filozofii. Konsekwencją tej próby będzie naturalistyczne spojrzenie na zjawisko wiedzy oraz na pojęcie wiedzy funkcjonujące w tradycji analitycznej. Głównym celem pracy jest krytyczna analiza tezy mówiącej, że choć egzystencjał rozumienia jest źródłem zdolności wyjaśniania poprzez wiedzę teoretyczną i praktyczną, to zarówno zdolność wyjaśniania jak i umiejętność rozumienia stanowią struktury bytowo-poznawcze o podłożu filogenetycznym, które wyłoniły się w procesie ewolucji gatunków. Efektem rozważań jest teza, że deklaratywna wiedza-że oraz proceduralna wiedza-jak również posiadają swoje źródła w procesie filogenetycznym. Dalszym celem pracy jest próba doprecyzowania pojęcia wiedzy z perspektywy filozofii naturalistycznej jako alternatywy dla tradycyjnej koncepcji wiedzy przedstawionej w Platońskim Teajtecie.

EN

The article attempts to justify the phenomenon of comprehension—functioning generally in Heidegger’s and Gadamer’s hermeneutics—from the perspective of naturalistically oriented philosophy. As a consequence, a naturalistic perspective is proposed — presented by Dennett, Lorenz, Wuketits, Vollmer—on the phenomenon of knowledge and the notion of knowledge functioning in the analytic tradition. More precisely, the basic aim of this article is a critical analysis of the thesis saying that even though the way of being called “comprehension” is the source of explanation by theoretical and practical knowledge, the explanation and understanding capacities are onto-cognitive structures with a phylogenetic basis. These structures emerged in the process of evolution. As a result of above reflection there is thesis: declarative knowing-that and procedural knowing-how have also their sources in the phylogenetic process. This work also attempts to clarify the notion of knowledge from a naturalistic point of view, as an alternative to the conception of knowledge presented in Plato’s Theaetetus.

11

Filozofia hermeneutycznego rozumu

58%

Błaszczyk M.

Tematy i Konteksty

|

2020

|

vol. 15

|

issue 10

522-527

EN

The paper presents a critical approach to Krytyka hermeneutycznego rozumu. Preliminaria by Andrzej Przyłębski (Universitas, Cracow 2016). It aims to:1) discuss the main theses presented in the book; 2) depict them in a larger context of contemporary hermeneutics and 3) start a discussion over the issues of hermeneutic philosophy, its status and theoretical background. The article emphasizes the manners of defining relations between understanding and explaining (due to their dialectic connections).

PL

W artykule została poddana ocenie monografia Krytyka hermeneutycznego rozumu. Preliminaria Andrzeja Przyłębskiego (Universitas, Kraków 2016). Autor porządkuje swój wywód wokół trzech celów. 1) omówienie głównych tez przedstawionych w książce; 2) przedstawienie je w szerszym kontekście współczesnej hermeneutyki oraz 3) zainicjowanie dyskusji nad problematyką filozofii hermeneutyki, jej statusem i podstawami teoretycznymi. W rozważaniach został położony nacisk na sposoby definiowania relacji między rozumieniem a wyjaśnieniem (ze względu na ich dialektyczne powiązania).

12

Filogenetyczne uzasadnienie zjawiska rozumienia oraz wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

58%

Urbaniak M.

Filozofia i Nauka

|

2016

|

vol. 4

259-274

EN

The article attempts to justify the phenomenon of comprehension-functioning generally in Heidegger’s and Gadamer’s hermeneutics-from the perspective of naturalistically oriented philosophy. As a consequence, a naturalistic perspective is proposed - presented by Dennett, Lorenz, Wuketits, Vollmer-on the phenomenon of knowledge and the notion of knowledge functioning in the analytic tradition. More precisely, the basic aim of this article is a critical analysis of the thesis saying that even though the way of being called “comprehension” is the source of explanation by theoretical and practical knowledge, the explanation and understanding capacities are onto-cognitive structures with a phylogenetic basis. These structures emerged in the process of evolution. As a result of above reflection there is thesis: declarative knowing-that and procedural knowing-how have also their sources in the phylogenetic process. This work also attempts to clarify the notion of knowledge from a naturalistic point of view, as an alternative to the conception of knowledge presented in Plato’s Theaetetus.

PL

W artykule uzasadniam funkcjonujący głównie w dziedzinie hermeneutyki fenomen rozumienia z pozycji naturalistycznie zorientowanej filozofii. Konsekwencją tej próby będzie naturalistyczne spojrzenie na zjawisko wiedzy oraz na pojęcie wiedzy funkcjonujące w tradycji analitycznej. Głównym celem pracy jest krytyczna analiza tezy mówiącej, że choć egzystencjał rozumienia jest źródłem zdolności wyjaśniania poprzez wiedzę teoretyczną i praktyczną, to zarówno zdolność wyjaśniania jak i umiejętność rozumienia stanowią struktury bytowo-poznawcze o podłożu filogenetycznym, które wyłoniły się w procesie ewolucji gatunków. Efektem rozważań jest teza, że deklaratywna wiedza-że oraz proceduralna wiedza-jak również posiadają swoje źródła w procesie filogenetycznym. Dalszym celem pracy jest próba doprecyzowania pojęcia wiedzy z perspektywy filozofii naturalistycznej jako alternatywy dla tradycyjnej koncepcji wiedzy przedstawionej w Platońskim Teajtecie.

Refine search results

Rozumienie i wyjaśnianie jako metody poznania człowieka w psychopatologii i psychologii światopoglądów Karla Jaspersa

Pojęcie duszy w naukach kognitywnych.

Rozumienie i wyjaśnianie jako metody poznania człowieka w psychopatologii i psychologii światopoglądów Karla Jaspersa

Wyjaśnianie powstawania norm

Wyjaśnianie naukowe i rozumienie a epistemologiczne problemy badań nad turystyką (rozważania na kanwie teorii Kurta Lewina i Johna Tribe’a)

Czystość czy zmaza? Czy jest sens łączyć rozumienie z wyjaśnianiem w antropologii i interpretatywnej socjologii?

An Explanatory Framework for Legal Grounding

On advancing frontiers of science. A pragmatist approach

The Attempts of History Participants Comprehension as a Source of the Biases in Historical Cognition

Filogenetyczne uzasadnienie zjawiska rozumienia oraz wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

Filozofia hermeneutycznego rozumu

Filogenetyczne uzasadnienie zjawiska rozumienia oraz wiedzy proceduralnej i deklaratywnej