Search results

1

Uwagi o mało znanych aspektach kategorii swój/obcy w ujęciu Józefa Obrębskiego

100%

Engelking A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2007

|

vol. 19

61-73

PL

Celem artykułu jest przypomnienie nowatorskich koncepcji Józefa Obrębskiego opublikowanych w roku 1936, a dotyczących teorii grupy etnicznej, dialogicznego charakteru poczucia tożsamości narodowej i struktury opozycji swój / obcy. Ukształtowanie własnego wizerunku grupy jest możliwe tylko w kontakcie i dialogu z innymi grupami, bo tylko kontakt umożliwia uświadomienie sobie różnic i powstanie poczucia własnej tożsamości etnicznej (autostereotypu). Wedle Obrębskiego kategoria swój / obcy ma charakter mentalny, a nie etnogeograficzny, jest zatem tworem humanistycznym i wyobrażeniowym. Wizerunek własnej grupy jest negatywem wizerunku innych grup, składają się nań nie wszystkie cechy, lecz tylko cechy dystynktywne społecznie. Opozycja swój / obcy ma zarazem charakter kontekstowy, jest konkretyzowana odpowiednio do warunków historycznych, do języka, rytuału, wzorów kulturowych. Autorka sądzi, że Obrębski, który nawiązywał do prac Floriana Znanieckiego i Jana S. Bystronia równocześnie korzystał z inspiracji lingwistyki strukturalnej, konkretnie z koncepcji dystynktywności oraz z fonologicznej teorii opozycji fonologicznych, zakładającej odróżnienie fonemu od głoski, aspektu funkcjonalnego i mentalnego od fizykalnego. W drugiej części artykułu autorka referuje sposoby przedstawienia przez Obrębskiego opozycji swój obcy w odniesieniu do: a) stosunków polsko--ruskich na Polesiu, gdzie na kontrasty narodowe nałożyły się głębokie różnice społeczne typu "pan chłop" i dodatkowe konotacje charakterologiczne; b) wizerunku Żyda jako obcego w społeczności poleskiej, któremu zarazem przypisana była rola mediatora pomiędzy poleskimi grupami etnicznymi; c) społecznej i rytualnej obcości poleskich kobiet, które z punktu widzenia mentalności rodzin patriarchalnych były elementem „obcym wewnętrznie”.

EN

The article deals with unique ideas of Józef Obrębski, published in 1936 and relating to the theory of an ethnic group, a dialogic nature of national identity and the structure of the US / THEM opposition. The shaping of one’s image of a group is possible only through contact and dialogue with other groups, for only contact allows one to identify differences and develop the feeling of one’s own ethnic identity (self-stereotype). According to Obrębski, the US / THEM category has a mental and not an ethnographic nature; therefore, it is humanistic and imagistic. The image of one’s own group is a negative of that of others; it is composed not of all features but only of socially distinctive ones. The US / THEM opposition is also contextual, dependent on historical conditions, language, rituals, cultural patterns. A claim is made that Obręski, who referred to the work of Florian Znaniecki and Jan S. Bystroń, was also inspired by structural linguistics, specifically the conception of distinctiveness and the phonological theory of opposition, which distinguished a phoneme from a phone or the functional and mental aspect from the physical aspect. The article also presents the means in which Obrębski portrayed the US / THEM opposition in relation to: (a) Polish Russian relations in Polesia, where national contrasts are augmented by deep social differences of the type “master peasant” and additional characterological connotations; (b) the image of a Jew as a stranger to the Polesia community but at the same time a mediator between ethnic groups in the region; (c) the social and ritual foreignness of women, who from the point of view of the mentality of patriarchal families were an “internally foreign” element.

2

Klątwa rodzicielska w kulturze ludowej

100%

Engelking A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1990

|

vol. 3

21–35

PL

W artykule autorka koncentruje się na jednym tylko – najbardziej rozpowszechnionym – typie klątwy znanym kulturze ludowej, mianowicie klątwie rodzicielskiej. Wywody swoje opiera o badania przeprowadzone w latach 1980–1985 na Podlasiu oraz o wybrane materiały zaczerpnięte z Ludu Kolberga. Przegląd rytuału klątwy rodzicielskiej rozpoczyna od pokazania elementów jej tła pragmatycznego. Te elementy to: struktura i treści klątwy (formuły obrazujące najróżniejsze sposoby wyłączania przeklętego ze świata ludzi), uczestnicy samego aktu przeklinania (nadawca właściwy – sacrum; mediator (nadawca słów) – karzący rodzic; obiekt (odbiorca słów) – nieposłuszne dziecko; adresat i wykonawca aktu – sacrum), ich wzajemnej relacji i sytuacji, w jakiej się znajdują. Uważa, że komunikacja między poziomem sacrum a poziomem profanum może się odbywać tylko dzięki komuś szczególnie do tego predestynowanemu; kimś takim jak mediator. Sacrum musi posłużyć się człowiekiem, który wypowie słowa klątwy. Gdyby zaś nie było ojca ani matki, Pan Bóg sam ukarze występnego. Ale zrobi to w inny sposób, ponieważ nie może posłużyć się słowami. Na koniec sygnalizuje potrzebę stworzenia osobnego, bardziej szczegółowego opracowania zawierającego dokładną analizę semantyczną przekleństw, będących jednym z tych wątków światopoglądowych kultury ludowej, które pozostają stale żywe.

EN

In the present article, the author concentrates on just one type of curse present in folk culture. That is, the one that is the most prevalent curse in folk culture, i.e. the parental curse. Her analysis is based on the research carried out between 1980 and 1985 in the Podlasie region, and also on materials that come from the book entitled Lud [Eng. The People] by Oskar Kolberg. The author begins her overview of the ritual of the parental curse by depicting the elements of its pragmatic background. These elements include: the structure and the content of the curse (formulae with specific imagery depicting various ways of excluding the cursed from the human world), the participants of the act of cursing (the sender proper, i.e. the sacred [Lat. sacrum]; the mediator, i.e. the punishing parent; the one subjected to the punishment (the addressee of the words), i.e. the insubordinate child; the addressee and the executor of the act, i.e. the sacred), the mutual relation between the participants, and the situation they are in. The author believes that the act of communication between the levels of the sacrum and the level of the profane [profanum] may take place only through someone who is specifically predestined, i.e. the mediator. The sacrum ‘uses’ an individual who will articulate the curse. However, in the absence of the father or mother, God himself will punish the culprit. But the punishment will be different, as God cannot make use of the content of the curse. Finally, the author indicates the need for creating a separate, more elaborate study which would include a detailed semantic analysis of curses, which – by themselves – are an element of the folk worldview still present in culture.

3

Pozasakralne funkcje pacierza. Z obserwacji etnografa na pograniczu katolicko-prawosławnym na Grodzieńszczyźnie

100%

Engelking A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2001

|

vol. 13

85–100

PL

Przykładem pozasakralnych funkcji pacierza są jego funkcje społeczne. Znajomość pacierza jest warunkiem przejścia dwóch inicjacji w obrębie grupy: przystąpienia do pierwszej spowiedzi i zawarcia ślubu kościelnego. Warunkiem wejścia do grupy religijnej „swoich” jest przyswojenie sobie pacierza: „kto umie nasz pacierz, należy do naszej grupy”. Zasada „trzymaj się swego pacierza”, tj. wiary, jest warunkiem porządku w wielojęzycznym i wielowyznaniowym świecie pogranicza. Wyjątek ten jest akceptowany przez ogół w sytuacji małżeństwa mieszanego. Zmiana formy językowej pacierza powoduje zmianę tożsamości grupowej jednostki. Człowiek wchodząc przez małżeństwo do nowej dla siebie grupy „swoich”, nie przestaje przestrzegać reguły „trzymaj się swego pacierza”, tyle że jest to już pacierz „nowych swoich”.

EN

Some of non-sacral functions of the daily prayers are their social functions. The knowledge of the prayers is a necessary condition for two types of initiation: one’s first confession and the church wedding ceremony. It is necessary to know the prayers to be admitted to a religious category of one’s familiars: ‘he who knows our prayers, belongs to us’. The principle of ‘sticking to one’s prayers’, i.e. to faith, is a condition for maintaing order in a multilingual and multireligious borderland world. This status quo is also accepted by the majority in mixed marriages. A change in the linguistic form of the prayers means inclusion in a different group. By marrying and entering a new group of one’s familiars, one does not cease to follow the rule of ‘sticking to one’s prayers’; the prayers, however, are those of the ‘new familiars’.

Refine search results

3 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

3 Engelking A.

1 2007

1 2001

1 1990

Uwagi o mało znanych aspektach kategorii swój/obcy w ujęciu Józefa Obrębskiego

Klątwa rodzicielska w kulturze ludowej

Pozasakralne funkcje pacierza. Z obserwacji etnografa na pograniczu katolicko-prawosławnym na Grodzieńszczyźnie