Artykuł porusza kwestię przesiedlenia mniejszości niemieckiej z Łotwy i Estonii do III Rzeszy jesienią 1939 r. i skupia się na genezie niespodziewanej akcji przesiedleńczej oraz przedstawia rokowania niemiecko-estońskie i niemiecko-łotewskie, które doprowadziły do podpisania odpowiednich układów.The article deals with the question of resettlement of the German minority from Latvia and Estonia to the Third Reich in the autumn of 1939, focusing on the genesis of an unexpected resettlement action, and presenting the German-Estonian and German-Latvian negotiations that ended with the signing of treaties.
Niemcy bałtyccy – niewielka lecz wpływowa grupa stanowiąca około 10% ogółu mieszkańców guberni bałtyckich: kurlandzkiej, inflanckiej, estlandzkiej – odegrali wielką rolę w rozwoju kulturalnym i gospodarczym Łotwy i Estonii w XIX w. Przyczynili się walnie do tego, że ziemie te wysunęły się, niejednokrotnie, na czoło w rozwoju cywilizacyjnym w skali całego Cesarstwa Rosyjskiego. To właśnie na Łotwie i w Estonii (a ściślej mówiąc, wśród Łotyszy i Estończyków), dzięki postawie niemieckich pastorów i właścicieli ziemskich, został całkowicie zlikwidowany analfabetyzm, rzecz niespotykana w całym Imperium Rosyjskim (poza Finlandią). Pod względem wydajności rolnictwa, mimo bardzo słabych gleb, Łotwa i Estonia także znalazły się w czołówce Rosji. W pierwszej kolejności dotyczyło to majątków ziemskich, ale później również i gospodarstw chłopskich. Niemcy bałtyccy mieli ponadto znaczące osiągnięcia w rozwoju przemysłu, handlu i szeroko pojętej, infrastruktury. Słusznie więc określali siebie mianem Kulturträger. Tam gdzie ich nie było, np. w Inflantach polskich (inaczej Łatgalii – cztery powiaty guberni witebskiej – pozostającej pod wpływem kulturalnym polskiego ziemiaństwa), sytuacja przedstawiała się diametralnie odmiennie. Łatgalia, też w dużej mierze zamieszkana przez Łotyszy, była jedną z bardziej zacofanych części Rosji europejskiej.