Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Refine search results

Journals help
Authors help
Years help

Results found: 36

first rewind previous Page / 2 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  Tatarzy
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 2 next fast forward last
EN
Na kartach nowej pozycji w tatarskiej biblioteczce znajdziemy wiele ciekawych biogramów przedstawicieli polskiego Orientu.
2
Publication available in full text mode
Content available

Na straży tatarskiego sumienia

63%
PL
Z przygotowanych przez Rafała Bergera wydawnictw wyłania się niezwykły obraz życia i dokonań niestrudzonego badacza dziejów Tatarów i animatora ich społecznego życia. Nie brak tam i karaimskich tropów...
5
51%
EN
Pan Maciej, niestrudzony badacz tatarskich losów, utrzymywał szerokie kontakty z naukowcami. Przedmiotem ich były oczywiście przede wszystkim sprawy tatarskie, lecz nie tylko. A w kręgu nadawców obfitej korespondencji znajdujemy też nazwiska karaimskich badaczy.
PL
Słowo „islam”, wprowadzone przez Mahometa dla określenia nauczanej przez niego religii oznacza „poddanie się Bogu”. Chociaż początki islamu sięgają nauk Mahometa w jego rodzinnym mieście Mekce, to główne zasady wiary opracowane zostały później, po przeniesieniu się Mahometa do Medyny w roku 622. Mahomet był jednocześnie iderem politycznym i przywódca państwowym. Jego sukcesorzy – kalifowie – kierowali państwem w taki sposób, że religia mogła umacniać się wewnątrz państwa i rozprzestrzeniać się poza jego granice. Islam zakłada jedność religii i państwa. Stanowi jednocześnie religię, kodeks honorowy, styl życia i zbiór praw, koncepcję ludzkiego życia i funkcjonowania państwa. Koran zawiera pojęcie wolnej woli jednostki ludzkiej, lecz koraniczna koncepcja Boga implikuje nie tylko Jego wszechobecność, lecz także permanentną interferencję w każdej dziedzinie ludzkiej aktywności, co wyklucza rolę przypadku i wydaje się podważać zasadę wolnej woli i szansę swobody. Islam jest integralną, totalną i wszechogarniającą religią. Co więcej, prawie wszystkie kraje, w których dominuje ludność muzułmańska, chronią swoją religię przed wpływem innych społeczności religijnych. Duże znaczenie ma również doktryna, że Muzułmanie, przejmując nowoczesną wiedzę i naukę z Zachodu, postrzegają to jako ostateczny wkład w budowanie cywilizacji światowej. Przywiązanie do islamu to nie tylko przestrzeganie zasad kultu religijnego i pewien styl życia, ale także określone miejsce jednostki w społeczności muzułmańskiej, respektowanie prawa koranicznego, nakazy etniczne i moralne. Islam stał się potężny, dlatego że integruje rozproszone plemiona w społeczności objętej wspólnym prawem. Islam nadal odgrywa ważną rolę nie tylko w kategoriach religii, lecz także ideologii i polityki. Historyczne początki islamu mają znaczący wpływ na jego fenomen, który gromadzi pod zielonym sztandarem proroka Mahometa wielomilionowe rzesze wyznawców, także w Polsce.
EN
Today’s Poland is home to some 20-30 thousand Muslims, up from 5,000 in the early 1990s. This 15-years period saw 4-5-fold increase in the number of Muslims accompanied by changes in their socio-ethnic structure. Tatars ceased to represent the majority of Muslims in Poland. As a result of an influx of Muslims from the Near East and Arabic countries (some 20,000 from the 1960s to the late 1980s), mainly for studies, this group gradually gained numeric superiority within the Muslim circles. Some of them took up permanent residence in Poland and set up families thus enlarging the Muslim community. Polish converts should be also taken into account, although often their contacts with Islam are short-lived.
PL
W ciągu stuleci Tatarzy byli właściwie jedynymi wyznawcami islamu w Polsce. Współcześnie społeczność tatarska utraciła „monopol” na reprezentowanie tego środowiska religijnego. W wyniku imigracji do Polski, szczególnie w ostatnich kilkudziesięciu lalach, wzrosła liczba muzułmanów innego pochodzenia etnicznego. W artykule podjęta została problematyka dotycząca genezy mniejszości muzułmańskiej, jej liczebności, a także opcji tożsamościowo-pokoleniowych i działalności organizacyjnej muzułmanów w Polsce. Zmiana ukształtowanej przez lata proporcji wewnątrz tutejszej mniejszości muzułmańskiej nakazuje także zastanowić się nad przyszłością islamu w Polsce - czy będzie on bliższy modelowi „tatarsko-europejskiemu” czy też jego „arabsko-bliskowschodniej” wersji.
PL
Muzułmański Związek Religijny (MZR) jest najstarszą organizacją muzułmańską Polsce – został założony przez Tatarów – muzułmanów polsko-litewskich w 1925 roku. Po wprowadzeniu nauki religii muzułmańskiej do szkół w 1919 roku i po przywróceniu jej tam w 1992 roku jednym z głównych problemów zawsze był brak odpowiednich podręczników do nauki tego przedmiotu. Mimo że niektóre nowe podręczniki zostały opublikowane po 1990 roku, nie obejmują one całego programu edukacji religijnej, a liczba egzemplarzy jest niewystarczająca, dlatego też podręczniki sprzed 1939 roku są nadal w użyciu, nawet jeśli są przestarzałe. Większość nowych podręczników, opublikowanych w ostatnich latach, to tłumaczenia z języków obcych – z bośniackiego, tureckiego (przez rosyjski lub angielski) lub arabskiego. Artykuł omawia używane przed II wojną światową, obecnie przez nauczycieli MZR, podręczniki do nauki religii muzułmańskiej, koncentrując się na ich pochodzeniu, formie i roli języka arabskiego, a także metodyce jego nauczania.
EN
After collapse of Soviet Union appears new opportunities for political activation of ethnic minorities. Ethnicity has become indicator of political identity. Numerous ethnic organization has sprang up. One of exemplification of those is Milli Firqua, organization of Crimean Tatars. In twenty nineties lot of Tatars had come back to theirs home from deportation in Central Asia, but political situation of Crimean Peninsula has completely different. Old Tatars house and terrain now are inhabited by Russians and Ukrainians. Power on Crimea belong to Slavic ethnic group (today Crimea is a part of Ukraine, so central authorities are located in Kiev, but Crimea is also autonomic region were regional authorities are mostly in Russian hand). Milli Firqua demanding accessibility to power for Crimean Tatar and also restore of former Tatar property. Milli Firqua’s possibilities for real participation in power are very limited. So mostly political activity of party are located in policy of performance (like happening, protest, political ceremonies) and symbolic policy. Further development of Milli Firqua depends of chance for convince of Crimean ethnic minorities. Milli Firqua is opposite organization for main Tatar political body – Mehlis of Crimean Tatar Nation. Its hard to tell about further role of Milli Firqua in Crimea political system.
PL
Po upadku Związku Radzieckiego pojawiły się nowe możliwości dla aktywności politycznej mniejszości etnicznych. Etniczność stała się wyznacznikiem politycznej tożsamości. Powstały liczne organizacje etniczne. Przykładem jednej z nich jest Milli Firka, organizacja Tatarów krymskich. W latach 90. XX w. wielu Tatarów powróciło do swych siedzib zamieszkiwanych przed deportacją do Azji Centralnej, jednak sytuacja polityczna Krymu była już zupełnie inna. Dawne domy i ziemie były teraz zajęte przez Rosjan i Ukraińców. Władza na Krymie należała do słowiańskich grup etnicznych (Krym był częścią Ukrainy, centralne władze znajdowały się w Kijowie, ale i Krym był także regionem autonomicznym, gdzie regionalne władze często spoczywały w rosyjskich rękach). Milli Firka domagała się dostępu do władzy dla Tatarów krymskich i przywrócenia dawnej własności tatarskiej. Możliwości rzeczywistego uczestnictwa we władzy są bardzo ograniczone. Główna działalność polityczna partii lokuje się w polityce performance’u (takiej jak happeningi, protesty, ceremonie polityczne) i polityce symbolicznej. Dalszy rozwój Milli Firka zależy od przekonania krymskich mniejszości etnicznych. Milli Firka jest opozycyjną organizacją dla głównej struktury politycznej Tatarów – Medżlisu Narodu Tatarów krymskich. Trudno jest jednoznacznie mówić o dalszej roli Milli Firka w systemie politycznym Krymu. Tekst powstał przed aneksją Krymu przez Rosję w 2014 roku.
EN
The Tatars – Mongols invasion of Poland in 1241 left fundamental mark on the Polish and European’s pages of history. The heated researchers’ discussions and public debates cause difficulties in making unambiguous reenactment of the historical events from 1241. Reliable historical sources are fundamentally concentrated on the battle’s fact and Henryk Pobożny’s death. However, carrying out the battle’s circumstances and context, we may see the vision of the prince as a medieval hero, a defender of the faith and even a martyr.
EN
In the 17th century, both the Turks and (much more often) the Tatars invaded Poland. According to historians, the Tatars in particular treated the Polish Republic as an area of economic exploitation. Its most severe form was the forced captivity of inhabitants of the south-eastern borderlands. This was documented by diarists and memorialists of Polish seicento, including Jan Florian Drobysz Tuszyński, Mikołaj Jemiołowski, Joachim Jerlicz, Samuel Maskiewicz, Zbigniew Ossoliński, and Kazimierz Sarnecki. They drew attention to the mass character of the Tatar-Turkish thraldom: not only soldiers but also many civilians were kidnapped by the Tatars, who benefited from human trafficking and thus made them captives. The authors of the diaries documented the circumstances of the attacks, including the time and routes taken by the looters. They drew attention to the state of the captives and reconstructed the human martyrdom.
EN
The present article depicts the unique culture of Polish Tatars in the context of their history and the histories of other Muslim cultures in Europe, especially in Bosnia. In particular, this article presents the history of this small ethnic group as well as the specificity of their religious practices in relation to the Ottoman tradition and the culture of the former Grand Duchy of Lithuania. Further, the article discusses the tradition of Sufism (the Bektashi and Jesewije orders), as well as its relations with shamanism and its remains. What is more, the article portrays Tatar writings in comparison with the Muslim written culture in East Europe and in the Grand Duchy of Lithuania. Subsequently, the article analyses Tatar rites: their forms and changes they have undergone. These forms reflect the uniqueness of the Tatar culture in the former Grand Duchy of Lithuania and in the present-day Poland. The existing forms are combinations of Tatar, Muslim and Slavic spirituality and provide evidence that the Polish Tatar culture is strongly related to Slavic and Muslim cultures, especially the Ottoman culture and the culture of the former Crimean Khanate.
RU
В статье указана специфика культуры польских татар в истории и в контексте других мусульманских культур, существующих в Европе. Автор представил историю этой этнической группы, а также специфическое религиозное сознание в контексте османской империи как соседа древней Речи Посполитой. В статье отмечена также специфика суфийских источников татарских религио­зных обрядов. Автор показал религиозную письменность польских татар, ее корни в области языка и литературной традиции. Формы, которые до сих пор сохранились, свидетельствуют об идентичности древней культуры польских татар с культурой османской и бывшего крымского ханства, а также о славянском влиянии.
Nurt SVD
|
2017
|
issue 2
241-256
PL
Jan III Sobieski przywilejem z 12 marca 1679 r. nadał Tatarom ziemie w ekonomii brzeskiej. Otrzymali oni dobra w Studziance, Lebiedziewie i Małaszewiczach. Osadnictwo kontynuowali kolejni królowie. Wyznawcy islamu mieszkali m.in. w Połoskach, Małaszewiczach Wielkich i Małych, Trojanowie, Worońcu, Ossowie, Wólce Kościeniewickiej, Koszołach, Ortelu (dawnym Wortelu), Bokince (zwanej tatarską), Kościeniewiczach. Skupieni byli wokół Studzianki gdzie do 1915 roku funkcjonował meczet. Założyli także dwa cmentarze tatarskie w Studziance i Zastawku, które przetrwały do dzisiaj. W świetle adnotacji ksiąg metrykalnych z lat 1798-1911 w parafii w Studziance zawarto 131 małżeństw. Związki małżeńskie były zawierane w różnych miejscowościach. Duchowny tatarski jeździł z posługami do swoich wiernych, udzielając im ślubów. Pełnił niejako rolę urzędnika stanu cywilnego w terenie. Imamowie zapisywali księgi w języku polskim. Jedynie w latach 1800-1801,1803-1805 dokonywali wpisów po łacinie, a od 1867 roku zapisywali je po rosyjsku.
EN
On 12 March 1679, king Jan III Sobieski of Poland, issued an edict settling the Tatars on Crown Estates in Studzianka, Lebiedziew and Małaszewicze in the province of Brest. Under later Polish rulers, Tatars lived in Połoski, Małaszewicze Wielkie and Małe, Trojanów, Woroniec, Ossowo, Wólka Kościeniewiecka, Koszoły, Ortel (former Wortel), Bokinka Tatarska and Kościeniewicze. Their largest community was in Studzianka and its environs. They had a mosque in Studzianka, active until 1915, and cemeteries in Studzianka and Zastawek, still existing today. In the parish registers 1798-1911 in Studzianka there are 131 entries for Tatar marriages. They were contracted in different villages. An imam would go from place to place to perform the rites. The marriage entries are in Polish, Latin (for the years 1800-1801 and 1803-1805) and Russian (from 1867 onwards).
PL
Artykuł zawiera rozwa ania na temat społecznego wizerunku s siadów.
EN
Among the citizens of Płock we could meet the belief that the inhabitants of the left riverbank of the Vistula, Radziwie area, are descendants of the Tartars. In this article the author analyzed a variety e.g. (mythology, dialect, proverbs, onomastics, folklore and ethnography), associated with this conviction. The author makes a conclusion, that the name “Tatars” and stories connected with it are socially constructed stereotype of a variety elements, which have the form of a contemporary myth.
Nurt SVD
|
2019
|
issue 2
66-78
PL
W artykule omówiona została reportażowa twórczość Fatiha Kerimîego, ze szczególnym uwzględnieniem Kırım’a Seyahat [Podróż na Krym], jednego z jego trzech reportaży książkowych, napisanych i wydanych w początkach XX w. Reportaże te stanowią ogniwo pośrednie między działalnością literacką Kerimîego, uważanego za jednego z pionierów nowoczesnej literatury tatarskiej, a działalnością publicystyczną, na której skupił się w drugiej połowie swego życia. Kırım’a Seyahat to książka napisana z wyraźnym zamysłem reportażowym, mocno nacechowana ideologicznie. Pod pretekstem opisu podróży na Krym, odbytej na przełomie kwietnia i maja 1903 roku, Kerimî, Tatar kazański, próbował zaszczepić w swych rodakach idee dżadidyzmu, obecne wśród Tatarów krymskich za sprawą działalności Ismaila Gasprinskiego. Tematem przewodnim książki jest potrzeba dokonania reformy szkół muzułmańskich w duchu europejskim. Kerimî, który sam w latach 1896-98 pracował jako nauczyciel w okolicach Jałty, zachwala zreformowane szkoły muzułmańskie, prezentuje korzyści wynikające z nowoczesnego wykształcenia.
EN
The article discusses the documentary work of Fatih Kerimî, with particular emphasis on Kırım’a Seyahat [Journey to Crimea], one of his three book reports, written and published in the early twentieth century. These reports are an indirect link between Kerimî’s literary activity, considered one of the pioneers of modern Tatar literature, and a journalistic activity on which he focused in the second half of his life. Kırım’a Seyahat is a book written with a clear reportage intent, highly ideological. Under the alleged reason of a description of the trip to Crimea, which took place at the turn of April and May 1903, Kerimî, Kazan Tatar, tried to instill the ideas of Jadidism among the Crimean Tatars through the work of Ismail Gasprinski. The theme of the book is the need to reform Muslim schools in a European spirit. Kerimî, who himself worked as a teacher in the Yalta area in 1896-98, praises reformed Muslim schools presenting the benefits of modern education.
PL
W legendach lokalnych dotyczących polskich miejscowości, poszczególnych obiektów kultury i przyrody, do dziś są żywe wątki związane z Tatarami. Dotyczą one głównie odniesień do najazdów mongolskich z XIII wieku i późniejszych krymsko-tatarskich, ale konfrontacja wiedzy historycznej i treści legend wskazuje, że najeźdźcami na dane miejscowości nie byli sensu stricto Tatarzy, lecz różne etnosy, grupy różniące się językiem, religią i wyglądem od ludności miejscowej, słowem – inni, np. Litwini, Jaćwingowie, Rusini, Szwedzi, husyci, Węgrzy, a nawet najemne oddziały zbrojne miejscowych możnych. W prezentacji Tatarów w lokalnych legendach często używane jest obrazowanie biblijne, Tatarzy są przedstawiani w kontekście sytuacji identycznych lub podobnych do zdarzeń opisywanych w Biblii. W legendach z wątkami tatarskimi motywy biblijne występują w postaci dalszych i bliższych nawiązań, skojarzeń, scenariuszy zdarzeń, zapowiedzi, zdarzeń identycznych lub wręcz dosłownych cytatów biblijnych.
EN
In local legends about Polish towns, individual cultural and nature objects, there are vivid motifs associated with Tatars to this very day. They refer mainly to references to Mongolian invasions of the thirteenth century and later Crimean-Tatar groups, but the confrontation of historical knowledge and the content of legends indicates that the invaders on the towns were not Tatars in the strict sense, but different ethnic groups, differing in language, religion and appearance from the local population, in other words - others, e.g. Lithuanians, Yotvingians, Ruthenians, Swedes, Hussites, Hungarians, and even mercenary armed forces of the powerful locals. In the Tatars’ presentation in local legends, biblical imaging is often used, with Tatars presented in the context of situations identical or similar to those described in the Bible. In legends with Tatar themes, biblical motifs appear in the form of further and closer references, associations, scenarios of events, announcements, events of identical or even literal biblical quotes.
PL
W niniejszym artykule przeanalizowano obrzęd azanu wśród Tatarów polskich na podstawie zapisów zawartych w Chamaile Alijewicza. Temu zabytkowi piśmiennictwa tatarskiego nadano taką nazwę ze względu na brak możliwości zidentyfikowania jego autora. Ibrahim Bronisław Alijewicz był natomiast imamem Muzułmańskiej Gminy w Nowym Jorku i to o nim wiadomo, że przez wiele lat swojej posługi korzystał właśnie z tego chamaiłu. We wprowadzeniu przedstawiona została charakterystyka języków występujących w chamaile oraz w innych zabytkach piśmiennictwa tatarskiego. Część kolejna opisuje Chamaił Alijewicza pod względem wyglądu, struktury oraz zawartości (szczegółowy spis treści). Część ostatnia zawiera opis azanu oraz przetłumaczony fragment Chamaiłu Alijewicza dotyczący tego obrzędu. Dla porównania zamieszczone są również zdjęcia oryginalnych stron zapisanych pismem arabskim. Opisany w niniejszym artykule tatarski obrzęd azanu pokazuje, że wśród Tatarów polskich nakładają się na siebie religia muzułmańska, chrześcijańska, dawne obrzędy plemienne, a także polskie tradycje ludowe.
EN
The name Alijewicz's Chamaił refers to the manual for the rite of azan, used by the Tatars' community and its long-time imam, Ibrahim Bronisław Alijewicz, in New York. It bears his name for the impossibility of identifying its real author. The opening paragraphs of the article describe languages found in the chamaił and other extinct writings of the Tatars. The central part is devoted to the detailed analysis of the structure and content of the Alijewicz's Chamaił, as well as its external appearance. The closing paragraphs describe the actual azan. There is also a translation of an excerpt from the Alijewicz's Chamaił referring to this rite, along with the photographs of the original text in Arabic. The rite of azan, as described in this article, demonstrates a significant influence of Islam, Christianity, ancient tribal rites and Polish folk customs on the Tatars living in Poland.
PL
Mniejszości narodowe, które zamieszkiwały wschodnie pogranicze państwa polsko-litewskiego, wniosły do kultury religijnej egzotyczne barwy Orientu. Obok dominujących wpływów łacińsko-polskich i bizantyńsko-ruskich w ciągu wieków współistniały tradycje sakralne Żydów, Ormian, Karaimów, Tatarów. Oprócz tradycyjnej łaciny i języka staro-cerkiewno-słowiańskiego mieszkańcy Kresów byli oswojeni z brzmieniem języka hebrajskiego, karaimskiego, arabskiego i grabara – liturgicznego języka Ormian.
EN
National minorities living on the eastern borderlines of the Polish-Lithuanian State enriched the religious culture with the exotic colors of the East. Alongside with the predominant Latin-Polish and Byzantine-Russian influence, the sacral traditions of the Jews, the Armenians, the Karaims and the Tatars were also established. The Latin and Old Slavic languages were the traditional languages of the church service. But the borderline people gradually got accustomed to the sounds of Hebrew, Karaite and the Arabic language, as well as Grabar – the classical Armenian language of that liturgy.
Nurt SVD
|
2023
|
issue 1
346-362
PL
Krajobraz polskich miast, wsi, pól, lasów, rozstajów dróg naznacza obecność krzyży, kapliczek, figur. Część obiektów małej architektury sakralnej, które dotrwały do czasów współczesnych, przetrwało w niezmienionej, pierwotnej formie, wiele natomiast jest kontynuacją wcześniejszych budowli, które uległy zniszczeniu przez upływ czasu lub celowe działania człowieka. Niektórych obiektów dotyczą legendy i opowieści związane w różny sposób z Tatarami. Tekst zbiera, prezentuje i omawia tatarskie wątki opisujące historie tych chrześcijańskich obiektów sakralnych.
EN
The landscape of Polish towns, villages, fields, forests and crossroads is marked by the presence of crosses, chapels and statues. Some of the objects of small religious architecture, which have survived to modern times, have survived in an unchanged, original form, while many are a continuation of earlier structures, which were destroyed by the passage of time or deliberate human action. Some of the sites are associated with legends and stories related to the Tatars in various ways. The text collects, presents and discusses Tartar connections describing the stories of these Christian religious buildings.
first rewind previous Page / 2 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.