Search results

1

Sokrates w myśli Wojciecha Dzieduszyckiego

100%

Droś A.

Galicja. Studia i materiały

|

2019

|

issue 5: "Filozofia w Galicji II"

118-129

PL

Wojciech Dzieduszycki był nie tylko politykiem, lecz także historykiem filozofii, o czym świadczą jego liczne prace z tego zakresu. W latach 80. i 90. XIX w. Dzieduszycki wygłosił cykl wykładów z historii filozofii, w których pojawia się specyficzny obraz Sokratesa.

EN

Wojciech Dzieduszycki was a politician and a historian of philosophy. In the eighties and nineties of the nineteenth century Dzieduszycki gave a series of lectures on the history of philosophy, which present a specific picture of Socrates.

2

Tezy do problemu historii filozofii

71%

Noras A. J.

Roczniki Filozoficzne

|

2020

|

vol. 68

|

issue 1

5-32

EN

The article is an attempt to systematize views on the subject of history of philosophy. Starting point of the analysis are the conceptions occurring in the post-Kantian philosophy, where significant differences in understanding the history of philosophy reveals themselves. History of philosophy may be understood as doxography, as a history of concepts, as history of idea, as a history of problems or, finally, as a philosophical history of philosophy. Author presents main assumptions of each of before mentioned approaches, pointing to the special value of history of philosophy treated as a history of problems and philosophical history of philosophy. Additionally author appeals to Polish researchers of that problem being Kazimierz Twardowski, Zbigniew Kuderowicz or Mieczysław Gogacz. Separate position in presented analysis takes hermeneutics and her characteristic criticism of the position presented by Wilhelm Dilthey.

PL

Artykuł jest próbą systematyzacji poglądów na temat historii filozofii. Punktem wyjścia analiz są koncepcje występujące w filozofii pokantowskiej, w której ujawniają się znaczące różnice w rozumieniu historii filozofii. Może ona być rozumiana jako doksografia, jako historia pojęć, jako historia idei, jako historia problemów czy wreszcie jako filozoficzna historia filozofii. Autor prezentuje główne założenia każdego z przywołanych ujęć historii filozofii, wskazując jednocześnie na szczególną wartość historii filozofii ujętej jako historia problemów oraz jako filozoficzna historia filozofii. Dodatkowo odwołuje się do polskich badaczy problemu, a mianowicie Kazimierza Twardowskiego, Zbigniewa Kuderowicza czy Mieczysława Gogacza. Osobną pozycję w zaprezentowanych analizach zajmuje hermeneutyka i charakterystyczna dla niej krytyka stanowiska zaprezentowanego przez Wilhelma Diltheya.

3

Władysław Tatarkiewicz – logos i ethos wychowawcy polskiej inteligencji

63%

Skrzydlewski P.

Biografistyka Pedagogiczna

|

2016

|

vol. 1

|

issue 1

119-132

EN

This article portrays the life of Professor Władysław Tatarkiewicz and his life’s influence on his intellectual development, as well as his moral and intellectual choices. He was an educator and a teacher of many generations of Polish intellectuals. His works in the field of ethics, history of philosophy and aesthetics are great intellectual treasures of Polish culture. To date, little has been known about the role that the Catholic religion and Polish national culture played in his intellectual development. The life of Professor Tatarkiewicz was complex, varied, morally beautiful and embedded in Polish culture and national Catholic tradition. He came from a family of landowners and graduated from a classic high school in Warsaw at the age of seventeen. When studying Greek and Latin classical literature, he liked the Greek ideal of kalokagathia. He became interested in art, architecture, aesthetics and philosophy. As he wrote, ‘I grew up in a religious family. As a child and later, I treated the truths of faith on equal terms as the facts of the surrounding world. They did not make my life easier, but sometimes I think that religious faith is something we should get by ourselves rather than inherit’ (Wspomnienia, p. 120).

PL

W artykule pragnę ukazać losy życiowe prof. Władysława Tatarkiewicza i ich wpływ na jego formację intelektualną, a także dokonywane przez niego wybory moralne, intelektualne. Był on wychowawcą i nauczycielem wielu polskich pokoleń intelektualistów, a jego opracowania z dziedziny etyki, historii filozofii oraz estetyki stanowią wielki skarb intelektualnej kultury polskiej. Do dnia dzisiejszego w kulturze polskiej mało znaną jest sprawa roli jaką w jego formacji intelektualnej odegrała religia katolicka i sama polska kultura narodowa. Droga życia profesora Władysław Tatarkiewicza była złożona, bogata, moralnie piękna, a w swojej treści osadzona w polskości i tradycji narodowej, katolickiej. Zasadniczą rolę w formacji Tatarkiewicza odegrało obok domu rodzinnego, żyjącego kulturą szlachecką, ziemiańską – klasyczne gimnazjum. Ukończył je w Warszawie w wieku lat siedemnastu. Przez zapoznanie się z greką, łaciną oraz literaturą klasyczną rozmiłował się w greckim ideale kalokagatheii. Tam też swoją uwagę zwrócił ku sztuce, architekturze oraz rozważaniom z dziedziny estetyki i filozofii. Jak pisał „Wychowałem się w domu wierzącym. Prawdy wiary były dla mnie w dzieciństwie i później taką samą rzeczywistością jak fakty otaczającego mię świata. Niemało ułatwiły mi życie, choć czasem myślę, że wiara religijna jest rzeczą, którą należy samemu zdobyć, a nie dziedziczyć” (Wspomnienia, s. 120).

4

The death of God and the collapse of metaphysics. On the “historical” character of Nietzsche’s announcement

63%

Guerrero-Troncoso H.

Logos i Ethos

|

2022

|

vol. 59

|

issue 1

79-104

PL

Niniejszy artykuł koncentruje się na tym, co można by nazwać „historycznym” charakterem metafizyki, który tłumaczyłby jej narodziny i ostateczny upadek, czego ilustracją jest ogłoszenie śmierci Boga przez Nietzschego. Omówiono w nim dwa aspekty tego ogłoszenia. Po pierwsze, porównuje dwie postacie, które Nietzsche odnosi do śmierci Boga, „obłąkanego człowieka”, który pojawia się w The Gay Science i Zaratustra, którego Nietzsche początkowo uważał za proklamującego to wydarzenie, ale później odrzucił. Po drugie, proponuje interpretację obrazów śmierci Boga jako zarys tego, jak tradycyjne pojęcia bytu najwyższego całkowicie straciły swój sens, a co za tym idzie, wszelką moc poruszania światem, pozostawiając metafizykę dryfującą „na horyzoncie nieskończoności”.

EN

This article focuses on what could be called the “historical” character of metaphysics, which would account for its birth and its definitive collapse, as illustrated by Nietzsche’s announcement of the death of God. It elaborates on two aspects of this announcement. First, it compares the two characters Nietzsche relates to the death of God, the “deranged man” that appears in The Gay Science and Zarathustra, who Nietzsche had originally considered to proclaim this event, but later dismissed. Second, it proposes an interpretation of the images of the death of God as an outline of how the traditional notions of the supreme being have completely lost their meaning and, consequently, all power to move the world anymore, leaving metaphysics adrift “in the horizon of the infinite”.

5

Gilsonian method of the history of philosophy

63%

Andrzejuk A.

Rocznik Tomistyczny

|

2020

|

vol. 2

|

issue 9

133-144

PL

Gilsonowska koncepcja historii filozofii, określana jest też mianem „filozoficznej” koncepcji historii filozofii. Wynika bowiem z przekonania, że dzieje filozofii mają swój filozoficzny sens. Polega ona zatem na badaniu właśnie problematyki filozoficznej w dziejach filozofii z akcentem na położonym na jej filozoficzności, a nie historyczności. Tak rozumiana historia filozofii należy do dyscyplin filozoficznych, a nie historycznych. Z tego punktu widzenia też odkreśla się specyficznie filozoficzne kompetencje historyka filozofii, uzupełnione dodatkowo o określony warsztat historyczny. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić cztery badań historyczno-filozoficznych: nurt edytorski (chodzi o krytyczne wydawanie tekstów); nurt badań nad dziejami piśmiennictwa filozoficznego; nurt interpretacyjny, dotyczący autorów; nurt interpretacyjny, dotyczący problemów filozoficznych. Każdy z tych nurtów charakteryzuje się odmiennym przedmiotem i własną metodologią. Z tych rozważań wynikają dwa wnioski praktyczne. Pierwszy z nich dotyczy kolejności badań historyczno-filozoficznych. Ta kolejność jest specyficzna, gdyż warunkiem koniecznym każdego z etapów jest dokonanie poprzedniego. Nie może być bowiem odpowiedzialnej interpretacji problemów filozoficznych, szczególnie w takiej wersji, jaką zaproponował Gilson, czyli badania ich źródeł i konsekwencji, jeśli nie będziemy mieli solidnej wiedzy o filozofach, które te problemy formułowali. To zaś wszystko wiemy z tekstów, wobec czego musimy dysponować zarówno poprawną ich wersją, jak i znać związaną z nimi historię. Drogi wniosek praktyczny dotyczy samego historyka filozofii – jego warsztatu i kompetencji. Wydaje się, że muszą być to przede wszystkim kompetencje filozoficzne, uzupełnione o warsztat historyczny i ewentualnie dodatkowe umiejętności, związane z charakterem wykonywanej pracy (językowe, techniczne). Wynika więc z tego, że historyk filozofii jest przede wszystkim filozofem, a historia filozofii jest bardziej filozofią niż historią.

6

Stefan Harassek and the problems of contemporary philosophy

63%

Nowak W.

Galicja. Studia i materiały

|

2022

|

issue 8: "Filozofia w Galicji III"

248-263

PL

Wpływ czynnika narodowego na filozofię wyraża się w dwóch modelach historii filozofii: problemowym i kulturalistycznym. Kulturalistyczna odmiana historii filozofii obejmuje nie tylko same problemy, sposoby ich rozwiązywania i rekonstrukcję argumentacji, lecz także cały kulturowy kontekst danego filozoficznego oeuvre. Wśród czynników wpływających na filozofię analizuje się także narodową tradycję, w jakiej sytuuje się filozof. Kulturalistyczna historia filozofii wymaga dużej kompetencji kulturowej i erudycji. Badacz musi umieć ukazać wzajemne związki różnych dziedzin kultury człowieka: filozofii, religii, nauki, literatury, sztuk wizualnych. Natomiast pisanie problemowej historii filozofii czyni koniecznym, aby badacz miał rozwinięte zdolności analityczne.

EN

The influence of the national factor on philosophy is expressed in two models of the history of philosophy: the problem-oriented and the culturalist one. The culturalist variety of the history of philosophy includes not only the problems themselves, the ways in which they are solved and the reconstruction of the argumentation, but also the entire cultural context of a given philosophical oeuvre. Among factors influencing philosophy, the analysis also includes the national tradition in which the philosopher is situated. A culturalist history of philosophy requires a high degree of cultural competence and erudition. The researcher must be able to show the interrelationships of the various fields of human culture: philosophy, religion, science, literature, and visual arts. Writing a problem-based history of philosophy, on the other hand, requires the researcher to have developed analytical skills.

7

Tadeusz Czeżowski – obszary filozofowania

63%

Słomski W.

Galicja. Studia i materiały

|

2022

|

issue 8: "Filozofia w Galicji III"

225-235

EN

This article presents the views of Tadeusz Czeżowski, who was one of the most prominent representatives of the Lviv-Warsaw school. He formulated a number of rules defining the rules of conducting science. His most important conclusion is that also metaphysical theories have a specific logical structure, i.e. they are interpretations of logic, therefore there is nothing to prevent metaphysics from also being considered as a branch of science. According to Czeżowski, there are two types of ethical theories: empirical ethics, and deductive ethics. Czeżowski, however, did not attempt to create his own ethical system.

PL

Artykuł przedstawia poglądy Tadeusza Czeżowskiego, który był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Sformułował szereg reguł określających sposób postępowania w nauce. Najważniejszym wnioskiem jest stwierdzenie, że także teorie metafizyczne mają określoną strukturę logiczną, czyli są interpretacjami logiki, nic zatem nie stoi na przeszkodzie, by również metafizykę uznać za dziedzinę nauki. Według Czeżowskiego istnieją dwa rodzaje teorii etycznych: etyka empiryczna oraz etyka dedukcyjna. Czeżowski jednak nie podjął próby stworzenia własnego systemu etycznego.

8

Gilson i filozofia

63%

Gogacz M.

Rocznik Tomistyczny

|

2018

|

vol. 7

39-52

PL

The article considers Gilson’s view on medieval philosophy, the concept of Christian philosophy, the main tendencies of Gilson’s metaphysics in the context of more important biographical data and the documented reception of his works. Gilson as a historian of philosophy is the creator of the view that the proper history of philosophy concerns the history of philosophical problems. Showing them requires that the historian of philosophy was mainly a philosopher, not only a historian and philologist. Thus, the history of schools discussed by the historian and the history of the texts that philologist discusses, does not constitute a proper history of philosophy. They are auxiliary disciplines for history philosophy. Gilson as a historian of medieval philosophy showed the diversity and richness of the themes and themes of the medieval views. He showed that medieval philosophy is a direct source of modernity and that the Middle Ages fulfilled the philosophical achievements of Greece and Rome with the theological reflection. He also claimed that medieval theology and faith caused development of philosophy towards the formation of the metaphysics of existence. As a historian of philosophy, Gilson was the author of the view that Christian philosophy is mainly about the metaphysics of existing being, because the revealed name of God prompted theologians to reflection and they worked out the theory of existence and deepened the problem of being in this way. Agreeing with Gilson that the theory of existence is unusual refinement and fulfillment in the metaphysics of being and it finds a true path to the reality of all beings including the reality of God, we should not however consider this theory as a set of conclusions resulting from the theological explanation of Christian revelation. These conclusions result from the analysis of real individual beings, which is precisely what was shown by Thomas Aquinas who made a philosophical reflection on being and views on the object of metaphysics in the history of philosophy. We can only agree that the theory of existence, applied in theology, expresses the reality of God according to the revelation. As a metaphysician, Gilson introduced the philosophy of the twentieth century metaphysics of existence and became a co-creator with Maritain existential version of Thomism. His concept of Christian philosophy and the necessity of meeting methodological requirements of postulates of positivism is imperfect in this existential version of Thomism and it evokes the need for fidelity as a consistent metaphysics of being existing, showing the reality of Self-existence. Gilson as the theoretician of cognition convincingly questioned idealism, he defended epistemological realism, formulated the theory of cognition of existence and the theory of existential claims. Finally, he mobilized many generations of philosophers to rethink the metaphysics.

9

Dylematy komunikacyjne. O sposobach przekazywania dawnych idei filozoficznych

63%

Lichacz P.

Edukacja Filozoficzna

|

2020

|

issue 69

73-84

PL

Zamiar przedstawiania filozoficznej myśli dawnych autorów dzisiejszym odbiorcom rodzi różnorakie dylematy. W tym tekście najpierw podejmuję próbę zidentyfikowania siedmiu z nich i zilustrowania na wybranych przykładach, a następnie krótkiego usystematyzowania.

EN

Any intention to present the philosophical ideas of ancient authors to a contemporary audience provokes various dilemmas. In this text I attempt first to identify and illustrate seven such dilemmas and then suggest briefly a way of their systematization.

10

Топологическая модель философии Жиля Делёза в соотношении с исторической моделью

63%

Чейз А.

ΣΟΦΙΑ. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich

|

2018

|

vol. 18

189-198

EN

In the article the author demonstrates what topological model of philosophy is an in what relation it is to the traditional historical model, that leans against principle of historical and logical unity. According to this principle, philosophy is realized exceptionally in history of philosophy. In addition, the author answers the questions: how the history of philosophy and geophilosophy linked, what concepts do it enter and what consequences it has for understanding of the process of philosophizing and activity of the historians of philosophy.

PL

Artykuł przedstawia specyfikę topologicznego modelu filozofii oraz jego relację wobec tradycyjnego modelu historycznego, który opiera się na zasadzie jedności tego, co logiczne i tego, co historyczne. Odpowiednio do tej zasady filozofia spełnia się wyłącznie w historii filozofii. Autorka odpowiada jednocześnie na pytania: jak są ze sobą powiązane historia filozofii i geofilozofia?, jakie pojęcia ta ostatnia zakłada i jakie skutki to ma dla rozumienia procesu filozofowania i działalności historyka filozofii?

11

Mścisław Wartenberg (1868-1938) – filozof, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie

63%

Przeniosło M., Przeniosło M.

Wschodni Rocznik Humanistyczny

|

2019

|

vol. XVI (2019)

|

issue 3: Rzeczpospolita i Wschód, pod red. Artura Góraka

201-210

PL

W artykule przedstawiono drogę życiową Mścisława Wartenberga, filozofa związanego zawodowo z Uniwersytetem Jana Kazimierza we Lwowie. Wartenberg ukończył studia na Uniwersytecie w Jenie, tu obronił doktorat, habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1903 został profesorem na Uniwersytecie we Lwowie i do przejścia na emeryturę w 1933 r. kierował II Katedrą Filozofii. Środowisko filozoficzne Lwowa w okresie profesury Wartenberga wyróżniało się na tle mapy naukowej II Rzeczypospolitej. Jego liderem był profesor Kazimierz Twardowski

EN

The article discusses the life of Mścisław Wartenberg, a philosopher, employed at the Jan Kazimierz University in Lviv. Wartenberg graduated from the University of Jena, where he defended his PhD, then habilitated at the Jagiellonian University. In 1903, he became a professor at the University of Lviv and held the Second Chair of Philosophy until he retired in 1933. During Wartenberg’s professorship the Lviv philosophical environment stood out against the background of the other scientific centers of the Second Polish Republic. Its leader was Professor Kazimierz Twardowski

RU

В статье рассказывается жизненная путь Мстислава Вартенберга, философа, профессионально связанного с Университетом Яна Казимежа во Львове. Вартенберг окончил Йенский университет, защитил там кандидатскую диссертацию, а докторскую защитил в Ягеллонском университете. В 1903 году он стал профессором во Львовском университете и до своей отставки в 1933 году он руководил вторым философским факультетом. Львовская философская среда во времена профессора Вартенберга выделялась на фоне научной карты Второй Польской Республики. Его руководителем был профессор Казимеж Твардовский

12

Geneza opozycji między monizmem a dualizmem. Uwagi historyczno-terminologiczne

63%

Roskal Z.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2022

|

vol. 20

|

issue 1

EN

In the article I address the problem of the genesis of the monism-dualism opposition. I focus on showing the historical context in which this opposition appeared. First of all, I analyze the terminology related to this opposition. I show that due to the emancipation of philosophy from theology, certain terms that were used to present theological doctrines were adopted for the purposes of philosophical research. I present the transfer of this terminology from theology to philosophy and interpret dualism as a liminal concept.

PL

Abstrakt: W artykule podejmuję problem genezy opozycji między monizmem a dualizmem. Skupiam się na ukazaniu kontekstu historycznego, w którym opozycja ta się pojawiła. Przede wszystkim analizuję terminologię związaną z tą opozycją. Pokazuję, że w związku z uniezależnieniem się filozofii od teologii pewne terminy, które były wykorzystywane do prezentacji doktryn teologicznych, zostały zaadaptowane do badań filozoficznych. Przedstawiam transfer terminologii z teologii do filozofii i interpretuję dualizm jako pojęcie liminalne.

13

Praktycystyczna koncepcja filozofii człowieka jako podstawa rozumienia prawa naturalnego (na przykładzie ujęcia Pawła z Worczyna)

63%

Płotka M.

Rocznik Tomistyczny

|

2012

|

vol. 1

161-181

EN

In the late medieval political philosophy one can observe the original concept of natural law. It has been innovative doctrine when compared to the theories of Augustine and Thomas Aquinas. Its originality relies on grasping (natural) law as a feature of a subject, not as a feature of the world-structure. Among representatives of such a theories there can be mentioned William Ockham, Francesco Suarez and Polish philosophers: Paul Vladimiri and Stanisław of Skarbimierz. The aim of this article is to examine in what extent late medieval natural law theories assume the innovative anthropology, which enhances the role of will, and passes over the role of reason. There is going to be argued that coherent anthropology which can be applied as a foundation of natural law theory, can be found in Paul’s of Worczin anthropology and ethics.

14

Kant o spełnialności obowiązków w świetle zależności inferencyjnej między powinnością i możliwością

63%

Kozyra W.

Edukacja Filozoficzna

|

2018

|

issue 66

27-38

PL

W artykule omawiam kwestię odniesienia przedmiotowego zasady, przez niektórych nazywanej „prawem Kanta” (Kant’s Law), która głosi, że jeżeli dana osoba powinna uczynić X, to może ona uczynić X. Twierdzę, że reguła ta nie znajduje zastosowania u człowieka jako zjawiska, lecz odnosi się wyłącznie do człowieka jako noumenu. Pokazuję, że o ile będziemy traktować podmiot Kantowski jako jednolity punkt odniesienia dla tej zasady, o tyle uwikłamy się w sprzeczność w interpretacji tekstu Kanta, ponieważ wtedy będzie on twierdzić zarówno, że człowiek powinien spełniać swoje obowiązki, dane że może to robić, jak i że imperatyw kategoryczny przedkłada prawo niezależnie od tego, czy człowiek jest w stanie mu sprostać, czy nie.

EN

In this paper I discuss the problem of a referent of a principle, deemed by some as “Kant’s Law”, which states that if one ought to do X, then one can do X. I argue that in Kant’s philosophy this principle does not apply to man as a phenomenon, but only to man as a noumenon. I show that if we stick to the idea of a “man” as a unified center of reference for this principle, then we will end up with a contradiction, since Kant ostenesibly says both: that people can act in a certain way, provided that they ought to, and that moral law legislates regardless of what man can or cannot do.

15

Philosophy and Civilization

63%

Fafara R.

Rocznik Tomistyczny

|

2018

|

vol. 7

53-60

PL

W swoim eseju „Rola filozofii w dziejach cywilizacji” zaprezentowanym na VI Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym na Harvardzie w 1926 r. Gilson nakreślił trzy ogólne tendencje wśród historyków filozofii. Po pierwsze, są tacy, którzy redukują historię filozofii do badania źródeł i znajdują wyjaśnienie filozofii poza nią samą (np. Marks i Durkheim). Twierdzą oni, że filozofie są niezbędnym produktem przyczyn w historii, takich jak elementy fizyczne lub społeczne poza samą osobą tworzącego filozofa. Po drugie, są ci, którzy starają się wyjść poza źródła danej filozofii, a nawet poza pojęcia i obrazy, w których jest ona wyrażona, aby znaleźć oryginalną intuicję, która je generuje. Historycy ci chcą wyjść poza „materiały”, które składają się na filozofię i lokalizują jej początkową intuicję. Trzecie stanowisko, które zaproponował Gilson, nie jest wrażliwe na to, co środowisko społeczne narzuca filozofowi, ani na wysiłek, przez który filozof unika tych ograniczeń. Filozofia w ujęciu samego Gilsona „jest przede wszystkim miłością do mądrości i nie ma mądrości bez prawdy”. Ale prawda nie zależy ani od społeczeństwa, ani od kreatywnego geniuszu filozofów; to po prostu prawda. Podczas gdy historia uznaje jedynie filozofie (np. Platona, Arystotelesa, św. Tomasza i Kartezjusza), Gilson wprowadził niehistoryczną koncepcję filozofii. Artykuł jest przedstawieniem niehistorycznej koncepcji filozofii Gilsona i próbą wskazania jej potrzeby w dzisiejszej filozofii i kulturze.

EN

In his essay "The Role of Philosophy in the History of Civilization" presented at the Sixth International Philosophical Congress at Harvard in 1926, Gilson outlined three general trends among historians of philosophy. Some reduce the history of philosophy to study sources and find explanations of the philosophy beyond itself (e.g., Marx). Others try to go beyond the source of a given philosophy to find the original intuition that generates it. A third position, which Gilson espoused, is ahistorical. It depends neither on society nor on the creative genius of philosophers; it is simply truth. Systems of philosophy are uniquely conditioned by the necessary relations that link the ideas. If philosophies are expressions of an eternal truth, dominating men and societies, which discovers itself progressively by the mediation of philosophers, philosophy is transcendent with regard to every given state of civilization and the worth of a civilization depends upon the extent it participates in truth. Gilson’s conception of philosophy can go far in restoring Western Civilization’s loss of confidence in human reason with its resulting pathologies and threats to human freedom today.

16

Kultura języka a kultura logiczna w myśli Johna Locke’a

63%

Janeczek S.

Roczniki Filozoficzne

|

2014

|

vol. 62

|

issue 2

5-26

EN

This article discusses the problems of language in John Locke’s thought. In the present studies the dominating considerations focus on the history of epistemology and philosophy of language. This study takes into account a broader intellectual context of the philosophy of language pursued at the turn of the seventeenth and eighteenth centuries. First and foremost it places the problems of language in the context of changes in the teaching of logic and rhetoric. Locke inspired the then beliefs about the significance of language as the tool of science and public discourse, in the questions of education, morality, politics, and religion. The English philosopher emphasized how important was the duty to shape the activity of the human mind, one of which was to develop linguistic skills; such skills are the condition of the reliability of knowledge and argumentative efficacy in social communication.

PL

Artykuł podejmuje problematykę języka w myśli Johna Locke’a. Dotychczas dominują opracowania tej tematyki z zakresu historii epistemologii i filozofii języka. Niniejsze dokonanie uwzględnia szerszy kontekst intelektualny filozofii języka uprawianej na przełomie wieku XVII i XVIII. Przede wszystkim umieszcza problematykę języka w kontekście zmian jakie dokonały się w nauczaniu logiki i retoryki. Locke inspirował ówczesne przekonania o istotnym znaczeniu języka jako narzędzia nauki i publicznego dyskursu, w kwestiach wychowania, moralności, polityki, religii. W postulat właściwego kształtowanie aktywności ludzkiego umysłu wpisywał obowiązek dbałości o sprawność językową, stanowiącą warunek rzetelności poznania i argumentacyjnej skuteczności w komunikacji społecznej.

17

Szerokie gościńce i zapomniane szlaki historii filozofii w badaniach filozoficznych Andrzeja J. Norasa

63%

Alechnowicz-Skrzypek I.

Folia Philosophica

|

2022

|

vol. 47

1-10

EN

Iwona Alechnowicz-Skrzypek’s aim in this article is to present Andrzej J. Noras’s approach to the history of philosophy, which he regarded as a meta-philosophical discipline. In his publications, Noras repeatedly addressed the importance and value of historical-philosophical research. Noras’s specific understanding of history of philosophy was based on a critical attitude, according to which the researcher must make an effort not omit anything and to examine his subject from different perspectives. In his research, he followed paths rarely taken by historians of philosophy, which allowed him to make noteworthy findings in neo-Kantianism, his main area of interest. He also devoted ample attention to lives and achievements of philosophers who are either little known or even entirely forgotten. Professor Andrzej J. Noras takes credit for allowing them to speak to us again.

PL

W artykule podjęta została próba przyjrzenia się sposobowi, w jaki Andrzej J. Noras odnosił się do historii filozofii jako dyscypliny metafilozoficznej. W swoich pracach wielokrotnie podejmował problem znaczenia i wartości badań historyczno-filozoficznych. U podstaw stosunku Andrzeja J. Norasa do dyscypliny, w obrębie której się poruszał była postawa krytyczna, oznaczająca, by niczego nie pomijać, by badany przedmiot oświetlić z różnych perspektyw. W swoich badaniach podążał szlakami, które są rzadko uczęszczane przez historyków filozofii Dzięki temu udało mu się dokonać wielu interesujących ustaleń dotyczących głównego przedmiotu jego zainteresowań, jakim był neokantyzm. Wiele uwagi poświęcił także opisom sylwetek i dokonań filozofów mało znanych bądź po prostu zapomnianych. Zasługą Andrzeja J. Norasa jest to, że pozwolił im przemówić.

18

Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (cz. 2)

51%

Janeczek S.

Roczniki Filozoficzne

|

2015

|

vol. 63

|

issue 4

67-114

PL

Artykuł przestawia dydaktykę KEN w zakresie sformułowań programowych, podręczników i praktyki dydaktycznej, ukazanych na tle reform charakterystycznych dla ówczesnej szkoły europejskiej. W ukazaniu realiów kultury naukowej funkcjonującej w szkolnictwie zarządzanym przez Komisję skupiono się na oddaniu specyfiki styku filozofii i nowożytnej nauki, nieraz znacznie odbiegającego od realiów współczesnych. Nauczanie w szkołach KEN należy niewątpliwie do programowo eklektycznej kultury intelektualnej oświecenia, godzącej szkołę tradycyjną z postulatami nowożytnymi. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której KEN wprost nawiązywała. Szkoły KEN odchodzą od utożsamiania kształcenia realnego z kursem filozofii, co nasili się wraz z upowszechnianiem się empirystycznej epistemologii, owocującego fenomenalizmem rugującym podejście ufundowane na filozofii, w szkole tradycyjnej właściwe nowożytnemu arystotelizmowi chrześcijańskiemu. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchu philosophia recentiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Postawa ta była charakterystyczna także dla szkoły zreformowanej w połowie wieku XVIII na teranie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zwłaszcza przez zakon pijarów i jezuitów. KEN wprowadziła natomiast samoistne przedmioty matematyczno-przyrodnicze, co zaowocowało ograniczeniem wykładu filozofii, którą w szkołach średnich sprowadzono do kursu logiki i ukierunkowanej praktycznie etyki, a na uniwersytetach do prawa naturalnego z odniesieniami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi. Zaowocowało to nawet odejściem od tradycyjnej struktury uniwersytetu, z propedeutycznym wydziałem filozoficznym, gdy w duchu fizjokratycznego porządku fizycznego i moralnego ukonstytuowano dwuczłonową strukturę szkół wyższych. Tym niemniej presja tzw. długiego trwania (longue durée) tłumaczy zachowanie elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, dzielone z ówczesną szkołą europejską, a więc w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej.

EN

The paper depicts the didactic approach of the Commission of National Education (Pol. KEN). It shows curricula policy, textbooks, and didactic practice against the backdrop of reforms characteristic of the then European school. In presenting the reality of learned culture in education managed by the Commission attention is focused on the specific borderline between philosophy and modern science, the areas that many a time diverged from contemporary circumstances. Teaching in the KEN schools undoubtedly belongs to the policy of eclectic intellectual culture of the Enlightenment that seeks to reconciliate the traditional school with modern postulates. This attitude was manifested throughout European education, therefore not only in France, which was leading at least in her policy declarations, but especially in the Habsburg monarchy whose education was under centralistic reformation. It was also proper to the then learned culture of the Encyclopaedia, or a Systematic Dictionary of the Sciences, Arts, and Crafts, on which the KEN would directly draw. The KEN schools diverge from the identification real education with a course of philosophy, a fact became more prominent together with the popularisation of empiristic epistemology that resulted in phenomenalism; the latter eliminated the approach founded on philosophy in the traditional school, the approach proper to modern Christian Aristotelianism. The European school of linguistic and humanistic studies was enriched by mathematics and natural sciences, whereas a course in philosophy in the spirit of philosophia recentiorum was maintained, at least at the university level. This philosophy assimilated some elements of modern epistemology in a critical manner, especially the accomplishments of modern natural science. Such attitude was also characteristic of the school reformed in the mid-eighteenth century in the Polish-Lithuanian Commonwealth, especially by the Piarists and Jesuits. The KEN introduced independent mathematical and natural science subjects, a fact that resulted in limitation of the course of philosophy which in secondary education was reduced to a course in logic and practical ethics, and at universities to natural law with some social, political, and economic references. This resulted in departure from the traditional structure of university, with a propaedeutic faculty of philosophy, where a two-part structure of higher education was constituted in the spirit of physiocratic physical order and moral order. Nevertheless the pressure of the socalled long duration (longue durée) accounts for the maintenance of philosophical elements in Enlightenment school, even in natural science, in the form of interpretation that takes advantage of the category of substance and its properties, and even of the conception of animal soul.

19

Józefa M. Bocheńskiego koncepcja historii filozofii

51%

Andrzejuk A.

Rocznik Tomistyczny

|

2020

|

vol. 1

|

issue 9

433-451

EN

The notion of history of philosophy is initiated by Bocheński by presentation of the notion of history itself which, according to him for the fact of treating the past („that what happened”), has two meanings: subject meaning (past events) and object meaning (historiosophy). Both of them can be further divided into two parts: history of facts and history of doctrines. History of philosophy is a typical history of doctrines. The second element of the name „history of philosophy”- which is philosophy-is etymologically linked to wisdom, present in numerous meanings: in antiquity its was simply a synonim of science. In the Middle Ages we observe division of human knowledge to revealed knowledge and natural knowledge, the latter one, in its aspect of exploring the ultimate principles and causes is called philosophy. In modern times philosophy was questioned at all or the entire science was included in its scope. For that reason Bocheński establishes the set of topics which are constantly present in the history of philosophy and which can be classified as strictly philosophical issues. They are: 1) the question of cognition (can we cognize truth?); 2) the question of science; 3) ontological issues (universalities, existence or non-existence of plurality); 4) questions of relation of science and psychic; 5) axiological issues (ethics, esthetics, philosophy of religion); 6) the question of absolute (God, eternal matter). Bocheński stresses that questions proper to philosophy can not be classified as one of the science and, what is more, contemporary methodology of science will rather not change this situation. Striking in that presentation is the lack of issues regarding philosophy of being (existence, essence, substance, accidental properties, relations, causes) with little exemption of philosophy of being inc-luded in the question of absolute. When it comes to division of history of philosophy, we may say that according to Bocheński it should follow analogically the traditional division of the European history such as classic, medieval, modern and contemporary times

20

I fondamenti dell'„ermeneutica veritativa” secondo Gaspare Mura

51%

Korzeniowski I. W.

Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii

|

2010

|

vol. 2

95-120

PL

We współczesnym kontekście kulturowym, w którym przeważają zagadnienia hermeneutyczne chcące zdominować cały obszar filozofii, G. Mura poświęcił swe badania dowartościowaniu form historycznych hermeneutyki. Twierdzi on, iż obok dominującej tzw. hermeneutyki nihilistycznej (podkreślającej tezę, że prawda nie istnieje, istnieją tylko interpretacje, oraz że hermeneutyka ma zastąpić metafizykę identyfikując prawdę z interpretacją subiektywną, jak twierdził Nietzsche), jest możliwa hermeneutyka werytatywna. Zajmuje się ona odtworzeniem historycznych momentów fundatywnych hermeneutyki filozoficznej i wyłanianiem jej kluczowych reprezentantów. Jej zadaniem jest dotarcie do prawdziwej istoty hermeneutyki filozoficznej, czyli do prawdy obiektywnej. Celem tego artykułu jest ukazanie, na podstawie twórczości G. Mury, niezbędnych elementów potrzebnych do zrozumienia w jaki sposób hermeneutyka może zabezpieczyć fundamentalną przestrzeń, w której na nowo może być przyjęte, zrozumiane i odbudowane zagadnienie prawdy i funkcji metafizyki. Zadanie to wymaga historycznego przedstawienia poglądów autorów, którzy ukazywali prawdziwą naturę hermeneutyki. W syntetycznym przedstawieniu genezy i etymologii hermeneutyki werytatywnej (ze zwróceniem szczególnej uwagi na osiągnięcia egzegezy żydowsko-chrześcijańskiej, myśl św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu) wydobyto pryncypia interpretacji i rozumienia, co prowadzi do twierdzenia, że hermeneutyka filozoficzna posiada w sobie niezbywalną intencjonalność werytatywną, która stanowi o jej prawdziwej naturze, a która z zasady nie może być przeciwstawiona prawdzie metafizycznej. G. Mura, analizując historię filozofii, a w niej szczegółowe zagadnienia hermeneutyki (np. relacja między prawdą a historią, niezbywalny składnik subiektywny zrozumienia i interpretacji, skończoność i czasowość natury ludzkiej, objawieniowy charakter prawdy, dynamiczny wymiar bytu) zdołał stworzyć tzw. hermeneutykę werytatywną, która składa się, według niego, z trzech zasadniczych elementów. Pierwszy z nich to wymiar ajdetyczny, który w procesie poznawczym dowartościowuje aspekt spekulatywny. Drugim jest aspekt ontologiczno-egzystencjalny podkreślający zaangażowanie podmiotu i przemiotu w procesie poznawczym, który nie może być tylko pasywną rejestracją fenomenów. Kolejny to element metodologiczny. W zdolności uchwycenia tych trzech momentów i sprawności ich zastosowania w werytatywnym procesie interpretacji, zarówno tekstu pisanego jak i w poprawnym odczytywaniu innych wytworów umysłu ludzkiego, leży fundament hermeneutyki werytatywnej, alternatywnej względem hermeneutyki nihilistycznej. Współcześnie kwestia hermeneutyczna zajmuje centralne miejsce nie tylko w odtworzeniu filozofii hermeneutycznej (zatroskanej o dotarcie do prawdy), ale nade wszystko, zgodnie zintencją Jana Pawła II (zawartą w encyklice Fides et ratio 73), jest centralną w procesie przywracania relacji między teologią i filozofią. Hermeneutyka filozoficzna ukierunkowana na poznanie prawdy obiektywnej staje się fundamentalnym komponentem metafizyki i zajmuje centralne miejsce w budowaniu nowych relacji między filozofią i teologią (zwłaszcza na polu egzegezy biblijnej, teologii dogmatycznej i fundamentalnej), od której coraz częściej wymaga się wchodzenia w bezpośrednie relacje z historyczną kulturą człowieka.

Refine search results

Sokrates w myśli Wojciecha Dzieduszyckiego

Tezy do problemu historii filozofii

Władysław Tatarkiewicz – logos i ethos wychowawcy polskiej inteligencji

The death of God and the collapse of metaphysics. On the “historical” character of Nietzsche’s announcement

Gilsonian method of the history of philosophy

Stefan Harassek and the problems of contemporary philosophy

Tadeusz Czeżowski – obszary filozofowania

Gilson i filozofia

Dylematy komunikacyjne. O sposobach przekazywania dawnych idei filozoficznych

Топологическая модель философии Жиля Делёза в соотношении с исторической моделью

Mścisław Wartenberg (1868-1938) – filozof, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie

Geneza opozycji między monizmem a dualizmem. Uwagi historyczno-terminologiczne

Praktycystyczna koncepcja filozofii człowieka jako podstawa rozumienia prawa naturalnego (na przykładzie ujęcia Pawła z Worczyna)

Kant o spełnialności obowiązków w świetle zależności inferencyjnej między powinnością i możliwością

Philosophy and Civilization

Kultura języka a kultura logiczna w myśli Johna Locke’a

Szerokie gościńce i zapomniane szlaki historii filozofii w badaniach filozoficznych Andrzeja J. Norasa

Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filo­zoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (cz. 2)

Józefa M. Bocheńskiego koncepcja historii filozofii

I fondamenti dell'„ermeneutica veritativa” secondo Gaspare Mura

Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (cz. 2)