Search results

1

Fleksja nominalna współczesnej polszczyzny – upraszczanie się czy początki rozpadu systemu przypadkowego?

100%

Kurek H.

Prace Językoznawcze

|

2021

|

vol. XXIII/2

263–271

PL

Przełom wieków XX i XXI przyniósł ogromne, nienotowane dotąd przeobrażenia polskiej fleksji nominalnej, zwłaszcza w kategorii rzeczowników i liczebników. Celem artykułu jest więc odpowiedź na pytanie, czy jest to tylko upraszczanie się systemu przypadkowego języka, czy już początki jego rozpadu? Zanalizowany obszerny materiał badawczy obejmujący zarówno wyrazy pospolite, jak i nazwy własne zapisanej i mówionej odmiany polszczyzny oraz masowość zjawiska pozwalają postawić tezę, że jesteśmy świadkami kształtowania się nowego wzorca polskiej fleksji nominalnej, a trwające obecnie upraszczanie systemu przypadkowego języka jest początkiem szerszego procesu oraz gruntownych zmian w systemie fleksyjnym polszczyzny i w przyszłości skutkować będzie odejściem od deklinacji.

EN

The turn of the 20th and 21st centuries witnessed huge, previously unknown transformations of the Polish nominal inflection, especially in the category of nouns and numerals. Thus the objective of the article is to determine whether it is just a simplification of the language’s case system, or it is the beginning of its collapse. The research material includes both common words and proper nouns in the written and spoken variant of Polish. The analysis of this material and a wide scope of the phenomenon make it possible to propose a thesis that a new pattern of the Polish nominal inflection is being shaped, and that the ongoing simplification of the language’s case system is the beginning of a broader process and profound changes in the Polish inflection system, which may result in abandoning declension altogether in the future.

2

Problem zmiany językowej a normalizacja i kodyfikacja polszczyzny

94%

Siuciak M.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2020

|

vol. 54

9-17

EN

The article deals with the relationship between language changes and the processes of standardisation and codification. Standardisation is understood here as a natural process, taking place as a result of transformations in linguistic usage (usus), in which one of the competing language variants gains advantage and usually replaces the older one. On the other hand, codification is an external phenomenon, controlled by specialists-linguists, who arbitrarily determine the standard binding in the language. As codification is usually carried out in conjunction with changes in linguistic usage, it then becomes a confirmation of the process of standardisation. However, in some instances linguists prefer certain forms despite common use being different, or they do not keep pace with changes. Consequently, the codified official standard may in some aspects differ significantly from linguistic usage. In the history of Polish culture, the XIX century is a clear caesura. Before this period, standardisation proceeded in a natural way, without the interference of linguists, so the changes in the language system were significant at that time. Since the XIX century, because every change has been evaluated by specialists, certain natural language processes have been slowed down. As a result of the development of linguistics and the increased role of linguists in social life in the XX century, the role of codification factors increased significantly, although many linguists maintain a cautious attitude towards the observed changes.

PL

Artykuł dotyczy relacji zachodzących między zmianami językowymi a procesami normalizacji i kodyfikacji. Normalizacja jest tutaj rozumiana jako proces naturalny, przebiegający na skutek przeobrażeń w uzusie, w którym jeden z rywalizujących wariantów językowych zdobywa przewagę i wypiera zazwyczaj wariant starszy. Natomiast kodyfikacja jest zjawiskiem zewnętrznym, sterowanym przez specjalistów - językoznawców, którzy arbitralnie wyznaczają obowiązującą w języku normę. Kodyfikacja przeprowadzana jest zazwyczaj w powiązaniu ze zmianami w uzusie, staje się wówczas potwierdzeniem procesu normalizacji. Zdarza się jednak, że językoznawcy preferują pewne formy wbrew powszechnym użyciom bądź też nie nadążają za zmianami, w związku z czym skodyfikowana norma wzorcowa w pewnych aspektach odbiega znacznie od uzusu. W historii polszczyzny wyraźną cezurę stanowi XIX w. Przed tym okresem normalizacja przebiegała w sposób naturalny, bez ingerencji lingwistów, dlatego przeobrażenia systemu językowego były w tym czasie znaczące. Od XIX w. każda zmiana podlegała już ocenie specjalistów, w związku z czym pewne naturalne procesy językowe zostały wyhamowane. Na skutek rozwoju językoznawstwa i zwiększenia roli lingwistów w życiu społecznym w XX w. rola czynników kodyfikacyjnych znacznie wzrosła, chociaż wielu lingwistów przyjęło i zachowuje po dziś dzień postawę asekuracyjną wobec obserwowanych zmian.

3

Hun hebben de taal verkwanseld en hun hadden gelijk - over het gebruik van hun als onderwerp in het hedendaagse Nederlands

94%

Tomaka K.

Roczniki Humanistyczne

|

2020

|

vol. 68

|

issue 5

105-118

NL

De laatste tijd doet zich in de Nederlandse taal een opvallende verandering voor. We worden geconfronteerd met een sterke toename van het gebruik van hun in de onderwerpspositie. Dit gebruik in plaats van ze of zij als onderwerp van de zin, wordt beschouwd als ongrammaticaal en als een vorm van taalverloedering. In deze bijdrage wordt ingegaan op de herkomst van dit verschijnsel, de kenmerken ervan en mogelijke verklaringen voor het gebruik. Tevens zal een kritisch overzicht gegeven worden van uiteenzettingen van autoriteitsinstanties als de Nederlandse Taalunie over het gebruik van hun. Ten slotte wordt ook de kwestie van hun in de praktijk van het NVT-onderwijs besproken en de vraag gesteld of deze taalverandering een negatieve invloed op de Nederlandse taal heeft. Is het aanvaardbaar? Waar ligt de tolerantiegrens?

EN

A striking change has recently occurred in the Dutch language, namely, that we are increasingly confronted with a sharp expansion of the use of hun in the subject position. The use of hun instead of ze or zij as the subject of the sentence is considered ungrammatical and a form of language degradation. This contribution discusses the origin of this phenomenon, its characteristics and possible explanations for its use. It also presents a critical overview of statements given by authoritative bodies, such as the Dutch Language Union, about the use of hun. The issue of hun in the practice of NT2 education is also discussed, and the question is asked whether this language change has a negative impact on Dutch. Is it acceptable? Where is the limit for tolerance?

PL

Hun hebben de taal verkwanseld en hun hadden gelijk – o użyciu hun w pozycji podmiotu we współczesnym języku niderlandzkim W języku niderlandzkim nastąpiła ostatnio uderzająca zmiana. Obserwujemy mianowicie znaczący wzrost wykorzystania zaimka hun w pozycji podmiotu. Użycie hun zamiast ze czy zij jako podmiotu zdania uważane jest za niegramatyczne i postrzegane jest nawet jako forma degradacji języka. W artykule omówiono genezę tego zjawiska, jego cechy charakterystyczne i podano możliwe wyjaśnienia jego występowania. Zaprezentowano także stanowiska na temat użycia hun takich instytucji jak Niderlandzka Unia Językowa. Omówiono również kwestię stosowania hun w praktyce edukacji NVT. Ostatecznie zadano pytania: Czy ta zmiana językowa ma negatywny wpływ na język niderlandzki? Czy jest to do przyjęcia? Gdzie leży granica tolerancji? De laatste tijd doet zich in de Nederlandse taal een opvallende verandering voor. We worden geconfronteerd met een sterke toename van het gebruik van hun in de onderwerpspositie. Dit gebruik in plaats van ze of zij als onderwerp van de zin, wordt beschouwd als ongrammaticaal en als een vorm van taalverloedering. In deze bijdrage wordt ingegaan op de herkomst van dit verschijnsel, de kenmerken ervan en mogelijke verklaringen voor het gebruik. Tevens zal een kritisch overzicht gegeven worden van uiteenzettingen van autoriteitsinstanties als de Nederlandse Taalunie over het gebruik van hun. Ten slotte wordt ook de kwestie van hun in de praktijk van het NVT-onderwijs besproken en de vraag gesteld of deze taalverandering een negatieve invloed op de Nederlandse taal heeft. Is het aanvaardbaar? Waar ligt de tolerantiegrens?

4

Formuły powitalne z czasownikiem besar ‘całować’ w historii języka hiszpańskiego

94%

Zielinski A.

Roczniki Humanistyczne

|

2021

|

vol. 69

|

issue 6

203-217

EN

The aim of this paper is a diachronic analysis of Spanish greeting formulae, understood as pragmaticalised discursive units, specific to the expressive speech act, which serve to establish communication. On the basis of texts from the epistolary discursive genre, the author shows the paradigmatic origin and sociopragmatic factors which determine the use of the predicative greeting formulae with besar ‘kiss’ in the history of the Spanish language.

PL

Celem studium jest diachroniczna analiza hiszpańskich formuł powitalnych, rozumianych jako spragmatykalizowane jednostki dyskursywne, właściwe ekspresywnemu aktowi mowy i służące do otwarcia kanału komunikacyjnego. W oparciu o teksty z epistolarnej tradycji dyskursywnej (VI-XIX wieku), autor podejmuje próbę ukazania paradygmatycznego pochodzenia, ewolucyjnej ścieżki oraz socjopragmatycznego uwarunkowania wyrażeń z czasownikiem besar ‘całować’ w historii języka hiszpańskiego.

5

Sanctus - definicje wobec tekstowego znaczenia słowa w pismach św. Izydora z Sewilli

84%

Ledzińska A.

Vox Patrum

|

2022

|

vol. 83

317-342

EN

St. Isidore of Seville, who lived at the turn of the 6th and 7th century in Visigothic Spain, on the one hand collected in his works the heritage of the ancient world, and on the other became one of the most important auctoritates of the Middle Ages. He lived at the time of historical, cultural and political upheaval, and change in the surrounding world usually generates linguistic change. The article tends to check how the views on sanctity expressed explicitly by Isidore, using lexeme 'sanctus', relate to those immanent in his language. Therefore, three definitions of 'sanctus' contained in Etymologies and the work On the Differences between Words were analyzed from the viewpoint of semantics and sources. Nextly, they were compared with textual occurrences of the word in the corpus of all works by Isidore of confirmed authenticity. The latter were studied using corpus-based methods, with the SketchEngine software. Additionally, lexicographical material contained in several dictionaries of classical and ecclesiastical Latin was used as a background for the analysis. The results indicate the ancient provenance of the meanings of the lexeme 'sanctus' declared in the definitions and a different, clearly medieval, ecclesiastical semantic profile of the word in the corpus of Isidorian texts. The study reveals the process of adaptation of the Latin language to changing circumstances, the transformation of concepts and the world of thought under the influence of Christianity at the threshold of the Middle Ages in the works of one of the most important authors of that period.

PL

Izydor z Sewilli żyjący na przełomie VI/VII w. w wizygockiej Hiszpanii z jednej strony gromadził w swych dziełach dziedzictwo świata antycznego, z drugiej zaś stał się jedną z najważniejszych auctoritas średniowiecza. Żył w czasach przełomu historycznego, kulturowego, politycznego, a zmiana otaczającego świata zazwyczaj generuje zmiany językowe. Celem badań było sprawdzenie jak głoszone przez Izydora eksplicytnie poglądy na świętość wyrażoną przez leksem sanctus, mają się do tych immanentnie tkwiących w jego języku. W związku z tym przebadano pod kątem semantyki i źródeł trzy definicje sanctus zawarte w Etymologiach oraz dziele O różnicach słów, a następnie zestawiono je z tekstowymi wystąpieniami tego słowa w korpusie wszystkich dzieł Izydora o potwierdzonej autentyczności. Te ostatnie badano z zastosowaniem metod korpusowych, przy użyciu oprogramowania Sketch Engine. Dodatkowo jako tło analizy wykorzystano materiał leksykograficzny zawarty w kilku słownikach łaciny klasycznej i kościelnej. Wyniki wskazują na starożytną proweniencję znaczeń leksemu sanctus deklarowanych w izydorowych definicjach oraz odmienny, wyraźnie średniowieczny, eklezjalny profil semantyczny słowa w korpusie tekstów. Przeprowadzone badania ukazują proces adaptacji języka łacińskiego do zmieniających się okoliczności, przemiany pojęć i świata myśli pod wpływem chrześcijaństwa u progu średniowiecza u jednego z najważniejszych autorów tego okresu.

6

Textual Origins of the Indefinite Article in Swedish

84%

Skrzypek D.

Folia Scandinavica Posnaniensia

|

2013

|

vol. 15

EN

The present paper studies the earliest stages of the grammaticalization of indefinite article in Old Swedish. The study is based on a corpus of Old Swedish texts and uses the model of grammaticalization as proposed by Heine 1997. The article en, etymologically related to the numeral ‘one’, is first used to mark new and salient discourse-referents and its primary function is cataphoric. However, en only fulfills this function when ocurring in a sentenceinitial subject NP. In the course of the grammaticalization, neither the sentence-initial position nor the subject function of the NP are required to present new and salient discourse referents.

7

O łakomstwie słów parę. Polskie leksemy o rdzeniu łacz-/łak-

84%

Krótki Z., Śląski U., Zuzanna Krótki. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Interesuje się historią języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem semantyki historycznej f. i. e., zuzanna_krotki@interia.pl

Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia. Supplementary Series

|

2015

|

vol. 4

EN

The paper presents the word family of the łacz-/łak- root. The material included 51 word forms, gathered from all accessible lexicographical sources of the entire history of the Polish language, and were presented in the form of a word formation nest. The aim of the analyses was to show the internal structure of the motivating relations between the center of the nest –*olkati, olčǫ, and a group of words of different levels of derivation. The studies tried to answer the question of how the word forms of the łacz-/łak- root were built. The (re)construction of the nest was used to discuss the discerned transformations and aided in defining the character of the changes in meaning of the examined units. The patterns of suffixal connections presented in the paper allowed tracing the paths of word formative development of individual formations. They have also enabled pointing out the transformations which were most important for the changes in the nest of the root łacz-/łak-.

PL

W artykule zaprezentowana została rodzina leksykalna o rdzeń łacz-/łak-. Materiał liczący pięćdziesiąt jeden słowoform, wyekscerpowany ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych rejestrujących słownictwo historyczne, zaprezentowany został w postaci gniazda słowotwórczego. Celem analiz było pokazanie wewnętrznej struktury relacji motywujących pomiędzy centrum gniazda –*olkati, olčǫ a grupą wyrazów o różnym stopniu pochodności. Analizy stanowią próbę odpowiedzi na pytanie, jak były budowane formacje o rdzeniu łacz-/łak-. (Re)konstrukcja gniazda posłużyła omówieniu dostrzeżonych przeobrażeń, jak również określeniu charakteru zmian w znaczeniach badanych jednostek. Zaprezentowane w artykule wzory połączeń sufiksów pozwoliły prześledzić drogi słowotwórczego rozwoju poszczególnych formacji, umożliwiły również wskazanie najważniejszych przeobrażeń dla gniazda o rdzeniu łacz-/łak- procesów.

8

Dynamika zmian fleksyjnych i ortograficznych między reformami 1830–1918

67%

Derwojedowa M., Kieraś W., Bilińska J., Kwiecień M.

Język Polski

|

2016

|

vol. 96

|

issue 1

24-35

PL

W artykule omawiana jest dynamika wybranych zmian fleksyjnych i ortograficznych w latach 1830–1918, zbadanych na materiale mikrokorpusu powstałego w ramach grantu „Automatyczna analiza fleksyjna tekstów polskich z lat 1830–1918 z uwzględnieniem zmian w odmianie i pisowni", realizowanego ze wsparciem Narodowego Centrum Nauki (DEC-2012/07/B/HS2/00570). Przykładowe procesy zostały wybrane z listy najważniejszych zmian fleksyjnych i ortograficznych podanej w opracowaniu I. Bajerowej. Musiały być one możliwe do zweryfikowania na stosunkowo niewielkim (1 milion segmentów) materiale. Uzyskane wyniki zostały porównane z ustaleniami I. Bajerowej i uzupełnione o obliczenia bardziej szczegółowe (np. dotyczące podwojonego „ss", poszczególnych liczebników, zaimków dzierżawczych).

EN

In the paper the dynamics of changes in inflection and ortography is discussed. The time span is limited to the period 1830–1918. The data come from the tiny (1M tokens) corpus compiled as part of the National Research Centre funded grant „Automatic analysis of Polish texts from the period 1830–1918 with regard to the inflection and spelling” (DEC-2012/07/B/HS2/00570). Language processes suitable for verification were selected from Bajerowa’s lists. The results were reviewed with Bajerowa’s findings and then elaborated with more detailed statistical data.

9

The Conservative North – the Phonological Makeup of Northern English Features

67%

Kocel-Duraj A.

Świat i Słowo

|

2021

|

vol. 37

|

issue 2

275-296

PL

Dialekt północnoangielski zawsze był źródłem ciekawostek i wielu kontrastów, zadziwiając umysły językoznawców, którzy chcieliby ograniczyć go do pewnych granic definicji językowych. Począwszy od staroangielskiego przodka, Northumbriana, dialekt północny okazał się zarówno wpływowy, jak i odporny na wpływy zewnętrzne. Jego granice wymykają się jasnej kategoryzacji rozumianej przez wyraźne zmienne, zapewniając bardziej rozmyte i niestabilne ramy relacji między różnymi odmianami północnymi. Jest to poniekąd uzasadnione samą naturą mowy Północy, która wydaje się być wytworem zarówno historii, jak kultury i tradycji tak głęboko zakorzenionych w sercach mieszkańców Północy. Na tle folkloru i popularnych mitów otaczających lokalne odmiany język północny wykształcił swoje unikalne cechy oparte na dwóch przeciwstawnych nurtach językowych w morfologii i fonologii. Wśród nich można zaobserwować silne tendencje innowacyjne i wpływowe w obszarze morfologii oraz duży opór wobec zmian czy wpływów zewnętrznych w zakresie fonologii. Szczególnie zaskakujące wydaje się to, że analiza fonologiczna dialektu północnego bardzo często okazuje się analizą dawnego dialektu, którego wiele cech pozostało niezmienionych od dawnych czasów, a obecnie jest źródłem dumy i poczucia przynależności do określonej grupy społecznej. Celem artykułu jest zbadanie niektórych z tych reliktów fonologicznych, próba „ustalenia ciągłości historycznych” i odniesienie dzisiejszych form do przeszłości. Analiza obejmie zarówno samogłoski, jak i spółgłoski, skupiając się głównie na takich pojęciach, jak zachowanie [U], brak dyftongizacji, brak palatalizacji, rotyczność i zbitka [xw], a także przykłady tekstowe z czasów nowożytnych wstecz. Wyniki takich badań powinny przedstawić rzetelny obraz dialektu północnego, który pomimo udowodnionego wcześniej morfologicznie innowacyjnego charakteru charakteryzuje się konserwatywnymi i tradycyjnymi walorami fonologicznymi, ubarwiając mowę mieszkańców Północy i zapewnienie jej szczególnego statusu w angielskiej rodzinie dialektalnej.

EN

The Northern English dialect has always been a source of curiosities and many contrasts, boggling the mind of linguists who would wish to confine it within some limits of linguistic definitions. Starting from its Old English forefather, Northumbrian, onwards, the Northern dialect has proved to be both influential and resistant to external influences. Its borders defy clear categorization as understood by clear-cut variables, providing more for a fuzzy and volatile framework of relations among different Northern varieties. This is somewhat justified by the very nature of the Northern speech which seems to be a product of as much the history as the culture and tradition so deeply rooted in the hearts of Northerners. Against the backdrop of folklore and popular myths surrounding the local varieties, the Northern tongue has developed its unique features based on two contrasting linguistic trends in morphology and phonology. Among those, one can observe strong innovative and influential tendencies in the area of morphology and much resistance to changes or external influences in terms of phonology. It seems particularly surprising that the phonological analysis of the Northern dialect will very often appear to be an analysis of the dialect of the past with many characteristics having remained unaltered since the old times and being now a symbol of pride and affinity for a particular social group. The aim of this article is to investigate some of those phonological relics, trying to “establish historical continuities” and relating the today’s forms to the past. The analysis will include both vowels and consonants, focusing predominantly on such concepts as the retention of [U], lack of diphthongization, lack of palatalization, rhoticity, and the cluster [xw], and it will involve textual examples from modern times backwards. The results of such a study should present a reliable picture of the Northern dialect, which, despite its morphologically innovative nature proved earlier, is characterised by conservative and traditional phonological values, adding colour to the Northerners’ speech and ensuring its special status within the English dialectal family.

10

Próba klasyfikacji zmian paragogicznych w językach romańskich

59%

Sorbet P., Curie-Skłodowskiej U. M., Piotr Sorbet. Pracuje przy Zakładzie Studiów Hispanistycznych UMCS. W roku 2014 uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych w dyscyplinie językoznawstwo s. j. r. n. p. p. p. L. g. e. e. e. d. A. G. w. a. o. j. h. Z. n. j. d. i. k., lepierre@o2.pl

Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia. Supplementary Series

|

2015

|

vol. 4

EN

The aim of this article is to present the processes which led to the fact that many words in Romance languages, when compared to their etymons, have suffered changes over time which on one hand consist, in the disappearance of some sounds, and on the other hand, in the appearance of new sounds. Then the phenomenon of paragoge is illustrated with different neo-Latin languages. The analyzed forms come from several languages such as: Asturian, Catalan, French, Galician, Italian, Occitan, Portuguese, Romanian, Sardinian and Spanish. At the end we tried to propose a classification of paragogical changes based on the previously exposed examples.

FR

Dans cette brève étude nous nous proposons d’exposer les processus qui ont comme conséquences que divers mots dans les langues romanes, en les comparant avec leurs étymons, ont souffert au fil du temps de transformations qui consistent, d’un côté, dans la disparition de sons, et de l’autre côté, dans l’apparition de sons. Ensuite nous nous penchons sur le phénomène de la paragoge en l’illustrant avec divers idiomes néo-latins. Les formes des mots soumises aux observations sont comparées dans plusieurs langues telles que l’asturien, le catalan, l’espagnol, le français, le galicien, l’italien, l’occitan, le portugais, le roumain et le sarde. À la fin nous essayons d’offrir une classification de la paragoge en puisant dans les exemples antérieurement exposés.

Refine search results

Fleksja nominalna współczesnej polszczyzny – upraszczanie się czy początki rozpadu systemu przypadkowego?

Problem zmiany językowej a normalizacja i kodyfikacja polszczyzny

Hun hebben de taal verkwanseld en hun hadden gelijk - over het gebruik van hun als onderwerp in het hedendaagse Nederlands

Formuły powitalne z czasownikiem besar ‘całować’ w historii języka hiszpańskiego

Sanctus - definicje wobec tekstowego znaczenia słowa w pismach św. Izydora z Sewilli

Textual Origins of the Indefinite Article in Swedish

O łakomstwie słów parę. Polskie leksemy o rdzeniu łacz-/łak-

Dynamika zmian fleksyjnych i ortograficznych między reformami 1830–1918

The Conservative North – the Phonological Makeup of Northern English Features

Próba klasyfikacji zmian paragogicznych w językach romańskich