Filozoficzne korzenie jednostki i osoby. Personalizm i indywidualizm wobec kantyzmu

• Authors: Ambrożewicz Zbigniew

Title variants

EN

The Philosophical Roots of Individuals and Persons. Personalism and Individualism against the Background of Kant

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule staram się dowieść, że kantyzm, który – jak uważam – stoi u podstaw współczesnego indywidualizmu, stał się też jednym z najważniejszych źródeł (bezpośrednim i pośrednim) personalizmu. Kantowski imperatyw kategoryczny może być, jak pokazuję, interpretowany zarówno w duchu mocno antyegotystycznym, jak też całkowicie indywidualistycznie. Pierwszy rodzaj interpretacji nie tylko przyczynił się do wyłonienia się licznych i zróżnicowanych personalizmów, ale zainspirował również wielu krytyków indywidualizmu. Drugi rodzaj interpretacji wraz z kantowskimi analizami podmiotu stał się istotnym czynnikiem sprzyjającym konceptualizacji nowoczesnego indywidualizmu. Dowodzę, że jeśli chodzi o ujęcie osoby i jednostki ludzkiej, tradycja kantowska okazuje się pod wieloma względami bliska tomizmowi. Jak pokazuje referowany przeze mnie spór amerykańskich tomistów, tomistyczni personaliści odnaleźli w szeroko rozumianym kantyzmie problematykę, która uzupełniła pewne luki w scholastycznej spuściźnie, zwłaszcza w kwestiach antropologicznych, etycznych i społecznych.

EN

In the paper I argue that Kant’s philosophy underlies both contemporary individualism and personalism. The Kantian categorical imperative may be, in my opinion, interpreted in an anti-egotistical way and in an entirely individualistic one. The first kind of interpretation not only made a contribution to the emergence of numerous and manifold kinds of personalism, but it also inspired many critics of individualism. The second kind of interpretation, together with the Kantian analyses of human self, became essential to the conceptualization of modern individualism. I argue that Kantian tradition in many respects appears to be close to Thomism as far as the conception of person and human individual is concerned. As the dispute between American Thomists, discussed in the paper, reveals, Thomistic personalists found, in Kant’s philosophy (broadly conceived) issues which filled some gaps in the scholastic heritage, especially in anthropology, ethics, and social problems.

Keywords

PL

tomizm; personalizm; indywidualizm; Kant, Wojtyła; Maritain; Krąpiec; N. Hartmann

EN

Thomism; personalism; individualism; Kant; Wojtyła; Maritain; Krąpiec; N. Hartmann

• Publisher: Instytut Filozofii - Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Diametros
• Year: 2015
• Issue: Diametros 46
• Pages: 1-29

Dates

published

2015-12

Contributors

author

Ambrożewicz Zbigniew

References

• Z. Ambrożewicz, Od bikameralizmu do świadomości: próba archeologii wolności (na podstawie teorii Juliana Jaynesa), „Logos i Ethos” (2) 2010.
• Cz. S. Bartnik, Personalizm, Lublin 1995.
• M. Bierdiajew, Rozważania o egzystencji, tłum. H. Paprocki, Kęty 2002.
• C. Bird, The Myth of Liberal Individualism, Cambridge 1999.
• B.P. Bowne, The Principles of Ethics, New York 1892.
• K.M. Bowne, An Intimate Portrait of Bowne, „The Personalist” 1921.
• A. Damasio, Jak umysł zyskał jaźń. Konstruowanie świadomego mózgu, tłum. N. Radomski, Poznań 2011.
• D. Denett, Julian Jaynes’s Software Archeology, [w:] idem, Braichildren. Essays on Designings Minds, Cambridge Mass 1998.
• J. Dębicki, Antropologia filozoficzna Gilberta de la Porrée a powstanie scholastycznej rzeźby wczesnogotyckiej, „Przegląd Filozoficzny” (1) 2013.
• Ks. B. Gacka, Personalizm amerykański, Lublin 1996.
• Ks. B. Gacka, Charles Bernard Renouvier (1815–1903), [w:] Ch. B. Renouvier, Personalizm, tłum. ks. B. Gacka i U. Paprocka-Piotrowska, Lublin 1999.
• J. Galarowicz, Człowiek jest osobą. Postawy antropologii filozoficznej Karola Wojtyły, Kraków 1994.
• E. Gilson, Duch filozofii średniowiecznej, tłum. J. Rybałt, Warszawa 1958.
• W. Granat, Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, Poznań 1985.
• N. Hartmann, Osobowość [fragment z Ethik], tłum. Z. Zwoliński, [w:] N. Hartmann, D. von Hildebrand, Wypisy z „Etyki”, red. M. Grabowski, Toruń 1999.
• L. Hazelrigg, Individualism, [w:] Encyclopedia of Sociology, vol. 2, red. E.F. Borgatta, R.J.V. Montgomery, New York 2000.
• J. Jaynes, The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind, Boston 2000.
• D.S. Jeffreys, The Influence of Kant on Christian Theology: A Debate About Human Dignity and Christian Personalism, „Journal of Markets & Morality” 7 (2) 2004.
• I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Warszawa 1953.
• L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, t. 1, Paryż 1976.
• L. Kołakowski, Kant i zagrożenie cywilizacji, [w:] L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn 1984.
• M. Koszkało, Indywiduum i jednostkowienie. Analiza wybranych tekstów Jana Dunsa Szkota, Lublin 2003.
• R.P. Kraynak, The Influence of Kant on Christian Theology: A Debate About Human Dignity and Christian Personalism. A Response to Derek S. Jeffreys, „Journal of Markets & Morality” 7 (2) 2004.
• M.A. Krąpiec, Osoba ludzka i błędy w jej rozumieniu, [w:] Błąd antropologiczny, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Lublin 2003.
• A. Laurent, Histoire de l’individualisme, Presses Universitaires de France 1993.
• S. Lukes, Individualism, Oxford 1984.
• J. de Maistre, O pochodzeniu społeczeństwa i stanie natury [fragment dzieła Etude sur la souveraineté] oraz O pochodzeniu i formach władzy [fragment dzieła Examen d’un ecrit de J.J. Rousseau de l’inégalité des conditions parmi les hommes], tłum. J. Trybusiewicz, [w:] J. Trybusiewicz, De Maistre, Warszawa 1968.
• J. Maritain, Moral Philosophy. An Historical and Critical Survey of the Great Systems, New York 1964.
• J. Maritain, Jednostka a osoba [fragment książki Trois réformateurs: Luther, Descartes, Rousseau, Paris 1925], tłum. T. Mrówczyński, [w:] Filozofia i socjologia XX wieku, cz. II, Warszawa 1965.
• J. Maritain, The Peasant of the Garonne: An Old Layman Questions Himself About the Present Time, New York 1968.
• J. Maritain, Człowiek i państwo, tłum. A. Grobler, Kraków 1993.
• J. Maritain, Osoba ludzka i społeczeństwo, [w:] idem, Pisma filozoficzne, tłum. J. Fenrychowa, Kraków 1988.
• J. Maritain, Nauka i mądrość, tłum. M. Reutt, Warszawa 2005.
• C. Morris, The Discovery of the Individual. 1050–1200, Toronto 2004.
• E. Mounier, Wstęp do egzystencjalizmów, tłum. E. Krasnowolska, Kraków 1964.
• E. Nowak-Juchacz, Autonomia jako zasada etyczności. Kant, Fichte, Hegel, Wrocław 2002.
• Ch. B. Renouvier, Personalizm, tłum. ks. B. Gacka i U. Paprocka-Piotrowska, Lublin 1999.
• E.L. Schaub, The Legacy of Kant, „The Monist” 35 (2) 1925.
• D. Shanahan, Toward a Genealogy of Individualism, Amherst 1992.
• G. Simmel, Socjologia, tłum. M. Łukasiewicz, Warszawa 1975.
• G. Simmel, Dwie formy indywidualizmu, [w:] idem, Filozofia kultury. Wybór esejów, tłum. W. Kunicki, Kraków 2007.
• W. Stern, Person und Sache, Bd. I, Ableitung und Grundlehre des kritischen Personnalismus, Leipzig 1923.
• M. Środa, Indywidualizm i jego krytycy, Warszawa 2003.
• Ch. Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, tłum. zbiorowe, Warszawa 2001.
• J. Tischner, Myślenie według wartości, Kraków 1982.
• A. Tocqueville, O demokracji w Ameryce, t. 2, tłum. B. Janicka, M. Król, Kraków 1996.
• R. Tokarczyk, Klasycy praw natury, Lublin 1988.
• Ks. Bp K. Wojtyła, Personalizm tomistyczny, „Znak” 5 (83) 1961.
• K. Wojtyła, Osoba i czyn, Kraków 1985.
• K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, URL = http://www.nonpossumus. pl/biblioteka/karol_wojtyla/milosc_i_odpowiedzialnosc/r1_1.php [22.10.20013].

Identifiers

DOI

dx.doi.org/10.13153/diam.46.2015.834