Search results - CEJSH

1

Л.П. Дядечко: «Крылатый слова звук», или Русская эптология. Киев: «Аванпост-Прим» 2007

100%

Szuleżkowa S.

Przegląd Rusycystyczny

|

2008

|

issue 4

2

Babik Zbigniew: Pożegnanie z lasem : nad "Słownikiem etymologicznym języka polskiego" profesora Wiesława Borysia .- Kraków, 2009

67%

Mańczak W.

Rocznik Slawistyczny

|

2010

|

vol. 59

173-177

3

Nazwiska polskie derywowane od nazw narzędzi rolniczych

67%

Lica Z.

Studia Wschodniosłowiańskie

|

2014

|

vol. 14

217-228

EN

The aim of the article is to analyse appellatives, recorded in "The Dictionary of surnames used in Poland in the 21st century", which were derived from Polish and German names of agricultural tools. Personal names created in this manner indivisualised a person, indicating his profession according to the metonymic model DOER FOR INSTRUMENT. The surnames subject to analysis were: "Brona", Ger. "Egge", "Cep", Ger. "Flegel", "Kosa", Ger. "Sense", "Lemiesz", Ger. "Pflugschar", "Pług", Ger. "Pflug", "Radło", Ger. "Rührpflug", "Sierp", Ger. "Sichel", "Socha", Ger. "Hakenpflug". At the moment of their creation, these surnames were characteristic of lower social strata: peasants or craftsmen. The nominainstrumenti carrier could have been the user or the maker of a given tool. The surnames are then vehicles of content and values connected with a particular individual, thus fulfilling the culture-forming function.

4

Wiesław Boryś, Hanna Popowska-Taborska, Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, t. 1–5, Warszawa 1994-2006

67%

Варбот Ж. Ж.

Rocznik Slawistyczny

|

2010

|

vol. 59

189-195

5

Dr Władysław Sędzik (1943–2014)

59%

Boryś W.

Rocznik Slawistyczny

|

2014

|

vol. 63

11-14

6

Co ma wspólnego stonka z biedronką, czyli próba ustalenia pochodzenia wyrazu stonka

51%

Waniakowa J.

Język Polski

|

2022

|

vol. 102

|

issue 4

81-92

PL

Celem rozważań jest próba znalezienia etymologii wyrazu stonka i przedstawienie historii tego wyrazu. W toku badań autor stwierdza, że wyraz ten został poświadczony po raz pierwszy w roku 1780 i oznaczał biedronkę. Sugeruje, że stonka jest derywatem rodzimym i wiąże się z czasownikiem stać. Autor bada następnie zmiany semantyczne wyrazu, które są zależne od odkryć i ustaleń entomologów, na przykład od odkrycia gatunku stonki ziemniaczanej w roku 1824 oraz nazwania po polsku podrodziny Chrysomelinae. Współcześnie stonka jest nazwą szkodnika ziemniaków dlatego, że jest najpopularniejszym przedstawicielem podrodziny Chrysomelinae w Polsce.

EN

The aim of this work is to try to find the etymology of the word stonka and to present the history of this word. In the course of research, the author discovers that the word was first attested in 1780 and meant ‘ladybird’. She suggests that the word stonka is a native derivative and is associated with the verb stać. The author then examines the semantic changes of the word, which depend on the discoveries and findings of entomologists, such as the discovery of the Colorado beetle species in 1824 and the naming of the Chrysomelinae subfamily in Polish. Today the word stonka is the name of a potato pest because it is the most popular representative of the Chrysomelinae subfamily in Poland.

7

Katowice – Stalinogród: W klimacie dyskusji naukowych i sporów ideologicznych

51%

Sochacka S.

Onomastica

|

2021

|

vol. 65

|

issue 1

327-341

EN

The objective of this work is, on one hand, a review of the nomenclature concerning the etymology of the name of Katowice (1598), and on the other, presenting the origin of the secondary name Stalinogród (1953) related to the cult of Stalin. It was decided to present two contradictory “historical events”: the natural naming process, showing the authentic fate of the name Katowice and the political top-to-bottom interference that changed the name of the capital of Upper Silesia to Stalinogród, arousing so many negative emotions in Poland. Poles were well aware of the difference between commemorating their own worthy citizens and worshipping a foreign dictator. Every dynamically developing city was responsive to all kinds of ideological changes. The example of Katowice and Stalinogród revealed the most aggressive tendencies of the power of socialist reality and changes in social awareness. There are many disputes around the genesis of the name Katowice, and it is a well-known fact that scientists do not always reach a consensus quickly. There is nothing peculiar or unusual about this, but such a situation has enormous methodological and research consequences. This is shown by the state of research and linguists’ discussion about the name Katowice, which ultimately leads to learning the truth about the genesis of the city’s name.

PL

Tematem pracy jest przegląd materiału nazewniczego dotyczącego z jednej strony etymologii nazwy miasta Katowice (1598), z drugiej genezy wtórnej nazwy Stalinogród (1953) związanej z kultem Stalina. Zdecydowano się na przedstawienie dwu przeciwstawnych „zdarzeń historycznych”: naturalnego procesu nazwotwórczego, ukazującego autentyczne losy nazwy Katowice i odgórnej ingerencji politycznej zmieniającej nazwę stolicy Górnego Śląska na Stalinogród, budzącej w Polsce tyle negatywnych emocji. Polacy dobrze zdawali sobie sprawę z tego, czym jest upamiętnianie własnych postaci, a czym innym czczenie obcego władcy. Każde miasto o dynamicznym rozwoju, a takim były Katowice, trafiało na podatny grunt do wszelkiego rodzaju zmian o charakterze ideologicznym. Przykład Katowic i Stalinogrodu ujawnił najbardziej agresywne tendencje władzy socjalistycznej rzeczywistości i zmiany świadomości społecznej. Wokół genezy nazwy Katowice narosło wiele kwestii spornych. Wiadomo, że uczeni nie zawsze dochodzą szybko do zgodnych wniosków. Nie ma w tym ani nic osobliwego, ani niecodziennego, ale mają olbrzymie konsekwencje metodologiczno-badawcze. Ukazuje to stan badań i dyskusja językoznawców na temat nazwy Katowice, prowadząca ostatecznie do poznania prawdy o genezie nazwy tego miasta. Natomiast przykład Stalinogrodu pokazuje, że mamy tu do czynienia z innymi faktami poznania historycznego, które stały się domeną badań historyków.

8

Maryja – matką Zbawiciela

51%

Langkammer H.

The Biblical Annals

|

1988

|

vol. 35

|

issue 1

65-80

PL

Der Verfasser bemüht sich im Artikel unter dem Tittel: Maria – Die Mutter der Erlösers aufzuzeigen, dass dieses WurdePrädikat das wichtigste im NT für die Mutter Jesu ist. Alle Texte, die über Maria sprechen, werden daraufhin kleine Mariologie gewertet werden, wobei allerdings im Schwerpunkt der Untersuchung die heilsgeschichtliche Richtung eingesclagen wurde.

9

Śląskoznawcze prace Władysława Nehringa

51%

Łobodzińska R.

Onomastica Slavogermanica

|

2011

|

vol. 30

73 - 80

EN

W. Nehring’s onomastic and dialectologic interests can be followed based on a few texts only. They document not only excellent knowledge of methodologic papers of Slavic onomastic founders as F. Miklosich but Silesian names problems — especially patronimic forms with suffixes -ic, -ice, -wice wich in German were changed into -itz, -witz as well. Nehring points out also the substitutution phenomenon and underlines that suffix -witz often replaces other Polish suffixes such as: -ce, -ec, -ica.

10

O możliwej indoeuropejskiej etymologii wyrazu „pies"

51%

Piwowarczyk D.

Polonica

|

2021

|

vol. 41

51-59

EN

The purpose of this article is to present a possible etymology of the Polish word for ‛dog’ as a continuation of the Proto-Indo-European form. The majority of the hypotheses postulated so far concerning the origin of this lexeme considers it to be a Slavic innovation which superseded the inherited Proto-Indo-European word. The author argues that current models of Indo-European nominal derivation permit a connection of the Slavic word with the Proto-Indo-European forms for ‛dog’ and ‛cattle’.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie możliwej etymologii polskiego wyrazu pies jako kontynuacji praindoeuropejskiej formy na określenie ‛psa’. Większość dotychczas postulowanych hipotez dotyczących pochodzenia tego leksemu określa go jako innowację słowiańską zastępującą odziedziczony z praindoeuropejskiego wyraz. Zdaniem autora najnowsze modele indoeuropejskiego słowotwórstwa rzeczownikowego mogą jednak wskazywać na indoeuropejską proweniencję tego słowa, związaną z nazwą ‛psa’ oraz ‛bydła’.

11

O kilku formalnie podobnych wyrazach w mowie Polaków zamieszkałych w obwodzie lwowskim

51%

Kostecka-Sadowa A.

Poradnik Językowy

|

2024

|

vol. 810

|

issue 1

109-119

EN

The article aims at presenting and discussing several similar words with different meanings in Polish dialects, yet commonly known and used by Polish speakers in the South-Eastern Borderlands. Dictionary research and extensive material documentation show that the words hurba, hurma, ujma are well embedded in the vocabulary resources of respondents who use southern Polish in the South-Eastern Borderlands on a daily basis. Centuries of Polish–Ukrainian contacts have influenced a number of linguistic processes. Direct contacts among the bilingual population enabled a gradual, mutual, usually relatively unconscious acquisition of various linguistic features (including dialectal ones), especially when it comes to vocabulary.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie i omówienie kilku wyrazów podobnych znaczeniowo o różnym zasięgu w gwarach polskich, zaś powszechnie znanych w mowie respondentów polszczyzny poludniowokresowej. Badania słownikowe oraz bogata dokumentacja materiałowa pokazują, że wyrazy hurba, hurma, ujma są dobrze osadzone w zasobie słownikowym respondentów posługujących się na co dzień polszczyzną południowokresową. Wielowiekowe polsko-ukraińskie kontakty ludności wpłynęły na szereg procesów językowych. Dzięki bezpośrednim kontaktom ludności dwujęzycznej dochodziło do stopniowego, wzajemnego, na ogół bliżej nieuświadomionego przejmowania różnych cech językowych (w tym gwarowych), zwłaszcza w zakresie słownictwa.

12

Z historii pewnego frazeologizmu: złożyć ręce w małdrzyk

51%

Kosek I.

Prace Językoznawcze

|

2011

|

issue 13

103-109

EN

In the present paper the autor is describing the etymology of one phraseologism – złożyć ręce (rączki/dłonie) w małdrzyk, which contains an isolated commponent (małdrzyk). According to the observations made in the article, the unit is strictly connected with the culture of the speaking society: it signifies (“fixes”) a gesture (forming hands in a specially way) and its meaning is the meaning of the gesture in communication, then the unit has got symbolic motivation (according to Lewicki). The phraseologism złożyć ręce w małdrzyk “lived” in the language as long as the behavior therefore it is hardly ever out of use in contemporary Polish.

13

Legendy i wierzenia Słowian oraz ich odzwierciedlenie w polskich i angielskich nazwach roślin

51%

Szwajczuk A.

Półrocznik Językoznawczy Tertium

|

2020

|

vol. 5

|

issue 1

150-169

EN

Waniakowa (2012) advocates migration of plant names together with associated folk beliefs as in the case of ‘forget-me-not’. The abundance of names, concealed secrets and wandering nature of human mind, reference to political contexts and historical backgrounds as well as healing properties and occult phenomena render the symbol of a flower multidimensional. The paper is supposed to depict the manner in which the reality is perceived via the plant’s symbolism embodied in its name. In particular, these are Slavic legends and beliefs analyzed as semantic motivation of the plant’s denomination process that constitute the paper’s main thrust. The key assumption, however, is initial verification whether Slavic associations with plants are reflected in their names in the Polish language, and whether the migration of Slavic beliefs via migration of names into the Anglo-Saxon culture has taken place. Phytonyms are presented from a diachronic and synchronic perspective. Further, an integral element of the study shall be an attempt to translate old and contemporary Polish and English plant names.

PL

Jadwiga Waniakowa (2012) twierdzi, iż wraz z nazwą kwiatów wędrowały wierzenia, tak jak miało to miejsce w przypadku „niezapominajki”. Bogactwo nazw, skrywane tajniki i wędrówki myśli ludzkiej, nawiązanie do kontekstów politycznych i historycznych oraz właściwości leczniczych i zjawisk okultystycznych sprawiają, że symbol kwiatu staje się pojęciem wielowymiarowym. Niniejszy referat ma na celu zobrazowanie sposobu postrzegania rzeczywistości przez symbolikę rośliny odzwierciedloną w nazwach. W szczególności, punkt wyjścia stanowią legendy i wierzenia Słowian. Głównym założeniem jest wstępna weryfikacja, czy w języku polskim słowiańskie skojarzenia związane z rośliną odzwierciedlone są w nazwach roślin oraz czy, tym samym, nastąpiła migracja wierzeń słowiańskich poprzez migrację nazw do kultury anglosaskiej. Fitonimy przedstawione zostały z perspektywy diachronicznej i synchronicznej. Nieodzownym elementem poszukiwań oraz wyzwaniem jest również podjęta próba tłumaczenia zwyczajowych nazw dawnych. Dociekania badawcze rozpoczęły się od analizy nazwy „wyżlin większy”/Antirrhinum majus L. Polska nazwa rośliny („wyżlin”) oznaczająca dawniej „pysk zwierzęcy, szczególnie psi albo cielęcy obrany ze skóry i mięsa”[1] odzwierciedlona jest w dawnych nazwach angielskich takich jak Dog’s-mouth [pysk psi] czy Calf’s-mouth [pysk cielęcy](Nowick 2015: 36). W języku polskim zaś roślina znana jest jako lwia paszcza. [1] Źródło: https://sjp.pwn.pl/doroszewski/wyzlin;5523280.html. Data ostatniego dostępu: 25.04.2020.

14

O staropolskich derywatach z sufiksem -ota

51%

Jasińska K.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2020

|

issue 15

110-118

EN

The article presents a description of the Old Polish nominal derivatives with the suffix -ota in terms of their etymology, word–formation and semantics. In addition, the issue of the productivity of nouns was raised – the words that retain lexical continuity in the history of the Polish language from Old Polish to modern Polish were discussed along the derivatives that have not survived in the Polish lexicon until today.

15

The problem of a Turkic etymology of the Slavonic word *baranъ ‘ram’

51%

Stachowski M.

Rocznik Slawistyczny

|

2017

|

vol. 66

79-94

PL

Studium niniejsze przynosi rozbudowaną i bardziej szczegółową prezentację moich argumentów przeciwko turkijskiej etymologii słowiańskiej nazwy barana, które po raz pierwszy ukazały się w artykule Stachowski 2005. Etymologia ta została w dwóch odmiennych postaciach stworzona w Rosji (Dmitriev 1958; Trubačev 1960) ‒ obie są błędne, ale każda w inny sposób. Choć żadna z nich nie zdominowała wszystkich słowiańskich słowników etymologicznych, pojawiają się one jednak naprzemiennie w opiniotwórczych publikacjach slawistycznych, toteż pokazanie ich słabości wydaje się być jak najbardziej pożądane.

16

Ľubor Králik, Stručný etymologický slovník slovenčiny. – Bratislava : VEDA, vydateľstvo SAV ; Jazykovedný ústav Ľudovíta Štúra SAV, 2015. – 704 s.

51%

Waniakowa J.

Rocznik Slawistyczny

|

2016

|

vol. 65

169-177

17

Problemy metodologiczne z badaniem orientalizmów w języku polskim

51%

Stachowski M.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2018

|

vol. 17

303-314

PL

Od nieomal stu lat znane są trzy podstawowe wymogi metodologiczne, których spełnienie jest konieczne dla poprawnego ustalenia etymonu wyrazu zapożyczonego z języków orientalnych (zwykle chodzi tu o języki turkijskie). W niniejszym artykule do tamtych trzech wymogów dodany jest czwarty, dotyczący nie tyle samego etymonu, ile raczej dróg jego przenikania do języków słowiańskich, a po części i zachodnioeuropejskich. Sytuację badawczą okoliczność ta oczywiście dodatkowo komplikuje. Dla ukazania problemów metodologicznych przykłady leksykalne zostały podzielone na pięć grup: 1) rzeczywiste orientalizmy; 2) turkizmy i turcyzmy; 3) orientalizmy z Europy Zachodniej; 4) rzekome orientalizmy; 5) niespodziewane orientalizmy. W konkluzji podkreśla się fakt, że przyszłość badań nad zapożyczeniami ‒ nie tylko orientalnymi zresztą, i nie tylko w polszczyźnie ‒ będzie się nieuchronnie wiązać ze współpracą etymologów reprezentujących różne filologie.

XX

There are three basic methodological requirements – known for almost a hundred years – which must be fulfilled to properly determine the etymon (Greek: ἔτυμον) of a word borrowed from an oriental language (in most cases a Turkic language). The article presents a fourth requirement concerning not the etymon itself, but rather the ways it has been permeating the Slavonic languages, and partly also the West-European ones, which adds to the complexity of the research situation. In order to show the methodological problems the lexical examples have been divided into five groups: (1) real orientalisms; (2) borrowings from Turkish and other Turkic languages; (3) orientalisms from Western Europe; (4) alleged orientalisms; (5) unexpected orientalisms. The conclusion is that the future of the research into borrowings – not only orientalisms, and not only in the Polish language – will be based on cooperation of etymologists who at the same time are philologists of various languages.

18

Wspomnienie o Profesorze Witoldzie Mańczaku

51%

Furdal A.

Rocznik Slawistyczny

|

2016

|

vol. 65

3-6

19

Etymologia a konotacja wybranych nazw kamieni

51%

Brzozowska M.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2000

|

vol. 12

265–278

PL

Autorka artykułu poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie etymologia słowa znajduje swoje odbicie w jego współczesnej (szeroko rozumianej) konotacji. Analizie zostały poddane wybrane nazwy kamieni (kamień, skała, głaz). Zestawienie ich etymologii i konotacji doprowadziło do następujących wniosków: (1) Konotacja może kontynuować cechy wyodrębnione w toku analizy etymologicznej (tak jest np. z cechami: trwałość, twardość i ciężar kamienia). (2) Niektóre cechy przyjmowane przez etymologów jako pierwotne mają tylko śladowe i cząstkowe potwierdzenia (np. związek kamienia z życiem i wiecznym trwaniem). (3) Pozaetymologiczna dokumentacja pozwala stwierdzić pojawienie się nowych cech konotacyjnych. (4) Pewne cechy semantyczne mogą w znaczeniu jednego leksemu zanikać, zaś zachowywać się w znaczeniu innego (np. znikająca cecha ostrości kamienia i ta sam cecha dominująca w konotacji skały). Referowane w artykule badania pozwalają na sformułowanie tezy, że badanie etymologii słowa w powiązaniu z jego współczesną konotacją może służyć jako sposób weryfikacji tej etymologii, choć nie jest odwrotnie: faktu, że dobrze umotywowana cecha ustalona w toku analizy etymologicznej słowa nie jest potwierdzona w aktualnej konotacji, nie można uznać za falsyfikujący tę etymologię

EN

A question is posed whether and to what extent the etymology of a word is reflected in its contemporary connotation. An analysis is presented of a few terms referring to Stones (kamień ‘stone’, skała ‘rock’, głaz ‘boulder’). A juxtaposition of their etymology and connotation has led to the conclusions sketched below. (1) Connotation may constitute a continuation of features distinguished in etymological analysis (such is the case with the features of durability, hardness and the weight of a stone). (2) Certain features accepted by etymologists as primary are linguistically attested only in a rudimentary or partial way (e.g. the connection between a stone and life or eternity). (3) Extra-etymological documentation leads one to acknowledge the existence of new connotative features. (4) Particular semantic features may disappear in the meaning of a term but be preserved in that of another (e.g. the feature of sharpness, which disappears in the semantics of kamień ‘stone’ but dominates in the connotation of skała ‘rock’). A hypothesis can be formulated that inquiries into the etymology of a word coupled with its contemporary connotations may serve as a verification of the former. The reverse, however, is not true: if a well-motivated feature established in etymological analysis lacks contemporary attestation, the fact does not disprove the etymology.

20

Hydronim Szywra - efekt polsko-niemieckich kontaktów językowych

48%

Swoboda P.

Onomastica

|

2016

|

vol. 60

273-285

EN

The hydronym Szywra refers to the small river in the Warta basin flowing in the central part of Greater Poland. Although its name remained unclear for most of the researchers, it was believed to be of Pre-Slavic or Balto-Slavic origin. The paper reveals that these hypotheses were based on the wrong interpretation of the source material, and provides a new etymology for the name Szywra. Based on the critical analysis of all of the reachable records of names referring to the river Szywra, it has been proven that its Polish name is an adaptation of the former German name Schieferbach. Such a process was possible due to the long-term bilingual situation in the region of Greater Poland.

Refine search results