Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 11

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  zmiany semantyczne
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Rzeczownik hasen i formacje pochodne w gwarze Bugaja na Pogórzu na tle innych gwar

100%
Karaś H.
Gwary Dziś
|
2021
|
vol. 14
153-163
EN
The article focuses on the noun hasen / hasyn / hasynt, as well as the verb hasnować together with its prefix derivatives as they function in the local dialect of the village Bugaj at the Carpathian Foothills (Biecz commune, Gorlice county). In the local dialect of the Biecz region, the verb hasnować ‘to benefit from sth., to be profitable, beneficial’) – a derivative from the Slovak word hasen ‘profit, benefit, income,’ itself being of Hungarian origin (or considered to be a direct Hungarian borrowing) –has gained a new meaning: ‘to waste, to squander,’ and has come to collocate with names of material goods, money, property, etc. The article presents the lexicographic documentation of the analysed group of words, the territorial range of their usage, origin, meanings, as well as a hypothesis on the reasons underlying the semantic changes.
PL
Celem artykułu jest przedstawienie rzeczownika hasen / hasyn / hasynt, czasownika hasnować i jego derywatów prefiksalnych funkcjonujących w gwarze Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice). Czasownik hasnować ‘zyskiwać, przynosić korzyść, pożytek’ – derywat od słowacyzmu pochodzenia węgierskiego hasen ‘zysk, korzyść, pożytek’ (przez niektórych uznawanego za bezpośredni hungaryzm) – w gwarze okolic Biecza zyskał nowe znaczenie ‘trwonić, marnować’, wykazując się łączliwością leksykalną z określeniami dóbr materialnych, pieniędzy, majątku itp. W artykule przedstawiono stan udokumentowania leksykograficznego omawianej grupy wyrazów, ich zasięg terytorialny, etymologię, znaczenia i hipotezę dotyczącą przyczyn zmian semantycznych.
2
Content available remote

Ogólnopolska kariera śląskiego wulgaryzmu

100%
Wyderka B.
Gwary Dziś
|
2019
|
vol. 11
EN
The article discusses the history of the vulgarism ciul transferred from the Silesian dialect to colloquial Polish. It was mentioned for the first time in 1875 in Silesian court documents. The lexeme derives from Czech dialects (compare culík ‘plait, plaited clump of hair’) or Moravian dialects (culík ‘icicle’). The primary meaning has been metaphorised to mean ‘the masculine organ, the penis’. The word ciul as a vulgarism started to be used as an epithet as documented in archival materials. In various types of interactions, this offensive definition of a male easily changed its semantics and expressive tone from ‘trickster, scum’ to ‘blunderer, fool’. The primary vulgar meaning of the lexeme morphed into subsequent variations that would become neutral and lose its sematic relation with its basic vulgar meaning. Intense cultural and linguistic contacts in cross-regional contexts enabled the expression to settle down in Polish colloquial language. The process was quite dynamic with social media playing an important role in spreading the lexeme and its new meanings.
PL
Artykuł omawia dzieje wulgaryzmu ciul, który z dialektu śląskiego przeszedł do odmiany potocznej polszczyzny ogólnej. Po raz pierwszy wulgaryzm zapisano w 1875 r. w śląskich dokumentach sądowych. Leksem pochodzi z gwar czeskich (por. culík ‘warkocz, spleciona kępa włosów’) lub morawskich (culík ‘sopel’). Pierwotne znaczenie uległo metaforyzacji i zaczęło oznaczać ‘narząd męski, penis’. Wyraz ciul jako wulgaryzm zaczął być używany w funkcji wyzwiska, co dokumentują zapisy archiwalne. W różnych typach kontaktów owo obraźliwe określenie mężczyzny łatwo zmieniało semantykę i ekspresyjne zabarwienie, od ‘oszusta, szumowiny’ po ‘niedorajdę, głupka’. Pierwotne wulgarne znaczenie leksemu rozszczepiało się na kolejne warianty, które zaczęły się neutralizować i tracić więź semantyczną z pierwotnym znaczeniem wulgarnym. Z kolei szerokie ramy kontaktów kulturowo-językowych w relacjach ponadregionalnych umożliwiły zadomowienie się ekspresywizmu w polszczyźnie potocznej. Proces dokonywał się w miarę dynamicznie, ponieważ w rozprzestrzenianiu się leksemu i nowych znaczeń dużą rolę odgrywały społecznościowe media cyfrowe.
3

The morphosemantics of selected English doublets: Synchrony and diachrony

100%
Kamola-Uberman W.
Beyond Philology: An International Journal of Linguistics, Literary Studies and English Language Teaching
|
2018
|
issue 15/2
9-39
EN
Doublets are “etymological siblings”, and, even though the term suggests it, they do not necessarily only form pairs. In English, where – because of its history of extensive influence exerted by speakers of different languages – the lexicon is extremely broad and complex, there are many cases of multiplets, i.e., whole word families with a common etymological root which can often be traced back to Proto-Indo-European. Usually their meanings are similar (e.g. fragile and frail), in other cases, though, the meaning can be very different or even opposite (e.g. host and guest). The aim of this paper is to highlight the scope of semantic evolution of lexemes of the same origin, as there is no place for absolute synonymy in a language. Similarities, or shared semantic scopes connecting the words, will also be provided.
PL
Dublety są „etymologicznym rodzeństwem” i, mimo że sama nazwa to sugeruje, niekoniecznie występują jedynie w parach. W języku angielskim, którego słownictwo jest niezwykle bogate i zróżnicowane z powodu wieloletniego mieszania się języków zdobywców Anglii i autochtonów, występuje wiele przypadków multipletów, czyli całych rodzin słów o tej samej etymologii. Znaczenia dubletów są zazwyczaj podobne (np. frail ‘wątły, drobny’ i fragile ‘kruchy, delikatny’), lecz w niektórych przypadkach mogą się znacznie różnić, lub być nawet przeciwne (np. host ‘gospodarz’ i guest ‘gość’). W większości przy-padków możemy prześledzić pochodzenie tych słów aż do języka praindoeuropejskiego, który jest językiem-matką wszystkich dzisiejszych języków indoeuropejskich. Celem niniejszego artykułu jest unaocznienie zakresu zmian semantycznych pomiędzy słowami o tym samym pochodzeniu, gdyż nie ma w języku miejsca na absolutną synonimię. Podobieństwa i pojęcia łączące te słowa również zostaną podane.
4
Publication available in full text mode
Content available

Polski sukces sukcesu w świetle opracowań leksykograficznych i literatury popularnopsychologicznej

100%
Skowronek K.
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
|
2017
|
issue 12
238-252
EN
In her article the author discusses “success” – one of most important words defining the contemporary culture and people. She asks about the meaning of the word and compares its use in self-help books with the definition found in dictionaries of the Polish language. How is the contemporary “culture of success” created by those “new” meaning profiles? The first part of the analysis concerns the semantics of “success” in selected historical and modern dictionaries. K. Skowronek points out that the word has undergone the process of amelioration: from a neutral element to a positive one. The second part of the article is a narrative analysis. The author presents the semantics of the word in contemporary self-help books. She highlights its individualistic and self-disciplining character. Nowadays, success is synonymous with happiness and the meaning of life. It predominantly entails an obsessive chase while not necessarily a real achievement.
5

Zapożyczenia leksykalne w języku przesiedleńców z Trembowli i Wierzbowiec na Podolu

100%
Kostecka-Sadowa A.
Prace Językoznawcze
|
2017
|
issue XIX/4
79-92
EN
In the article the author presents the data from the dictionary of the Polish dialect used in the South-Eastern Borderlands (on the basis of Trembowla and Wierzbowiec). The analysis focuses on the borrowings and particularly on the semantic changes which the words undergo as a result of a direct contact of three tongues: Polish, Ukrainian and Russian. The foreign-language items in the dictionary are not simple for the evaluation and classification because they tend to show multidirectional influences – of a specific language, of the lexical composition of the mother tongue. A particularly distinct borderline occurs between regionalisms and Ukrainian and German influences. The biggest problems in interpretation are caused by the vocabulary items that overlap in these languages, so that it is not often possible to reconstruct the direction of the influence. Certain expressions, e.g. of German origin, are found both in Polish and Ukrainian. It is then difficult to establish whether they are independent loans in each of the languages or they have been borrowed via an intermediary language, either Polish or Ukrainian.
6
Publication available in full text mode
Content available

The Position of Middle Irish: Historical Linguistics and Glottochronology

99%
Mikhailova T. A.
Roczniki Humanistyczne
|
2021
|
vol. 69
|
issue 11
129-148
PL
Pozycja języka średnioirlandzkiego: językoznawstwo historyczne a glottochronologia Morris Swadesh (1952, 1955) zaproponował nową metodę datowania zmian językowych, która zakładała 1000-letnią retencję 86% słownictwa, tzn. 14 słów (z listy 100 podstawowych) musi być zastąpione. Przy jej użyciu Greene (1964), a następnie Elsie (1979), podjęli próbę określenia, kiedy nastąpił podział na grupę goidelską oraz brytańską. Blažek i Novotná (2006) datują to wydarzenie na okres ok. 1200 p.n.e., gdyż użyli nowej kalibracji, zmieniając stałą dezintegracji λ z 0.14 na 0.05 na millennium, wyeliminowali zapożyczenia oraz uwzględnili synonimy w liście słów.  Użycie synonimów zaprzecza oryginalnej idei Swadesha, która zakładała listę podstawowego słownictwa, oraz automatycznie prowadzi do sztucznej archaizacji. W artykule pod rozwagę poddaje się możliwość analizy zmian semantycznych w podstawowym słownictwie irlandzkim przy użyciu oryginalnej metody oraz podjęto próbę oszacowania wzrostu średnioirlandzkiej warstwy językowej.
EN
A new method of “dating” language changes was proposed in the 1950s by Morris Swadesh (1952, 1955), who examined changes in the basic vocabulary of a language and postulated that the 1000-year retention rate represents 86% of the vocabulary; in other words, 14 words from a 100-word list must be replaced.  An attempt to calculate the split between Goidelic and Brittonic based on this approach was made in Greene (1964) and later in a fundamental study by Elsie (1979) containing, unfortunately, some inaccuracies. In Blažek and Novotná (2006) this split between Goidelic and Brittonic is dated to ca. 1200 BC. The authors used a new calibration, with a change in the constant of disintegration λ from 0.14 to 0.05 per millennium, the elimination of borrowings and the inclusion of synonyms in the wordlist. The use of synonyms compromises the original Swadesh idea of the basic vocabulary of a language, and automatically leads to its artificial archaisation. This article tries to demonstrate the possibility of an analysis of semantic changes in basic Irish vocabulary using the non-modified version of the Swadesh method and to define a possible date for the growth of the Middle Irish language stratum.
7

Can weep lure? An analysis of a controversial Slavico-Germanic pair of cognates

80%
Rychło M.
Beyond Philology: An International Journal of Linguistics, Literary Studies and English Language Teaching
|
2016
|
issue 13
103-124
EN
The aim of this paper is to suggest an analysis of one controversial Slavico-Germanic group of cognates represented by Polish wabić and English weep. The analysis presents the diachronic perspective of both the semantic and the phonological development in two descend-ing lines: the Germanic, leading to modern English; and the Slavic, leading to modern Polish. Even though, according to the Oxford Eng-lish Dictionary, “outside Teutonic no certain cognates are known” (of E weep), the connection between the Germanic *wōpjan and the Slav-ic *vabiti is much closer than appears prima facie. The phonological difference between them can be explained in terms of regular sound changes. Moreover, the Gothic cognate wopjan has a remarkably simi-lar, if not the same, meaning as in Old Polish and in some of the mod-ern senses of wabić. Consequently, having analysed the relevant ma-terial in Old Church Slavonic, Gothic, Old Polish and Old English, it is argued that P wabić and E weep are cognate and an attempt is made at explaining which semantic and phonological changes are responsi-ble for their differentiation.
FR
L’objectif du présent article est de proposer une analyse d’un groupe slavo-germanique des mots apparentés controversé, représenté par wabić polonais et weep anglais. L’analyse présente une approche diachronique envers le développement sémantique et phonologique des deux lignées : slave, menant au polonais contemporain, et germanique, menant à l’anglais contemporain. Bien que, selon Oxford English Dictionary « en dehors du groupe germanique [il n’y ait] pas de mots apparentés [de l’anglais weep] », la liaison entre *wōpjan proto-germanique et *vabiti proto-slave est plus étroite qu’il ne semble à première vue. Les différences entre les structures sonores peuvent être expliquées par les changements phonétiques réguliers. De plus, wopjan gotique a une signification très proche de wabić en vieux polonais. Suite à des études comprenant le vieux-slave liturgique, le vieux polonais, le gotique et l’ancien anglais, la thèse sur la parenté entre wabić polonais et weep anglais est confirmée. L’article propose aussi une explication des changements phonétiques et sémantiques qui ont influencé leur divergence.
PL
Celem niniejszego artykułu jest zaproponowanie analizy dla jednej kontrowersyjnej słowiańsko-germańskiej grupy wyrazów pokrewnych, reprezentowanej przez pol. wabić i ang. weep. Analiza ta przedstawia diachroniczną perspektywę zarówno semantycznego, jak i fonologicz-nego rozwoju dwóch ścieżek: słowiańskiej, wiodącej do współczesnej polszczyzny, oraz germańskiej, prowadzącej do współczesnej angielsz-czyzny. Mimo że według słownika Oxford English Dictionary, “poza gru-pą germańską, nie są znane żadne pewne wyrazy pokrewne (dla ang. weep)”, związek między pgerm. *wōpjan i psł. *vabiti jest bliższy niż to się z początku wydaje. Różnice w strukturze dźwiękowej można wyja-śnić w kategoriach regularnych zmian dźwiękowych. W dodatku goc. wopjan ma zaskakująco zbliżone znaczenie do stpol. wabić. W rezulta-cie badań uwzględniających materiał staro-cerkiewno-słowiański, staropolski, gocki oraz staroangielski, poparta zostaje teza o pokre-wieństwie pol. wabić i ang. weep oraz podjęta zostaje próba wyjaśnie-nia zmian fonetycznych oraz semantycznych, które wpłynęły na ich zróżnicowanie.
8

Kontrowersyjne ślady zmiany pie. *p > pgerm. *f utrwalone w polsko-angielskich wyrazach pokrewnych: zestawienia sporne i wczesne zapożyczenia

80%
Rychło M.
Język Polski
|
2017
|
vol. 97
|
issue 3
114-128
PL
Artykuł ten jest trzecim z serii tekstów poświęconych śladom prawa Raska-Grimma w angielszczyźnie w ujęciu kontrastywnym uwzględniającym polskie wyrazy pokrewne i koncentruje się na zestawieniach kontrowersyjnych. W pierwszej części uwzględnione zostały sporne wyrazy pokrewne, które nie występują w słownikach etymologicznych języka polskiego. Podzielone one zostały na trzy grupy: etymologie prawdopodobne, nie(zupełnie) jasne oraz niepewne i zagadkowe. Każdemu zestawieniu towarzyszy analiza najważniejszych rozbieżności wynikających ze zmian dźwiękowych, rozwoju semantycznego i budowy słowotwórczej prowadząca czasem do nowych interpretacji. W drugiej części przedstawione zostały polsko-angielskie pary zawierające taką samą odpowiedniość (pol. p /ang. f), która nie jest wynikiem pokrewieństwa, lecz skutkiem kontaktów językowych, a wśród nich przypadki wczesnych zapożyczeń germańskich w prasłowiańszczyźnie.
EN
The present paper is the third in the series devoted to the traces of Grimm’s Law in Polish-English cognates and it concentrates on the change from PIE *p to PGmc *f, but this time the focus is on the controversial cases, which are omitted from Polish etymological dictionaries. Firstly, ten disputable etymologies are presented together with argumentation pertaining to phonological, morphological and semantic developments and leading to new interpretations. The comparisons have been divided into three groups: (1) likely etymologies, which could enter Polish etymological dictionaries, (2) unclear or not fully clear and (3) doubtful/mysterious etymologies, which, despite similarity, present serious formal problems. Secondly, loanwords are divided according to whether they demonstrate effects of Grimm’s Law or not, as cases of Germanic loanwords in Proto-Slavic display the same sound correspondence for different reasons.
9
Publication available in full text mode
Content available

Jak polszczyzna radzi sobie z koronawirusem? O środkach językowych wykorzystywanych do opisu rzeczywistości w czasie pandemii

80%
Gębka-Wolak M.
Dyskurs & Dialog
|
2020
|
vol. II
|
issue 4 (6)
159-173
EN
Based on the analysis of linguistic units used for communicating in times of pandemic, we are trying to show that Polish language is in fact perfectly prepared for interpreting and describing the constantly changing reality. It provides a variety of tools allowing for expanding the vocabulary, adjusting it to the emerging needs. The paper presents the grammatical adaptation of English borrowings, as well as a number of examples of vocabulary shifting between the different registers of Polish. We also describe some grammar mechanisms leading to modifications in the lexical properties of language units, and to creating new ones.
PL
W artykule na przykładzie wyrażeń językowych wykorzystywanych w komunikacji w czasie pandemii COVID-19 staramy się wykazać, że polszczyzna jest systemem doskonale przygotowanym do opisywania i interpretowania zmieniającej się rzeczywistości. Dysponuje bowiem licznymi narzędziami pozwalającymi wzbogacać warstwę leksykalną, dostosowując ją do aktualnych potrzeb nazewniczych. Przedstawiamy adaptację gramatyczną zapożyczeń z języka angielskiego, a także ilustrujemy przykładami zjawisko przepływu leksyki wewnątrz polszczyzny, pomiędzy jej odmianami. Prezentujemy także wybrane mechanizmy gramatyczne skutkujące modyfikacjami właściwości jednostek leksykalnych i tworzeniem nowych.
10
Content available remote

Sprachliche ›Recycling‹strategie

80%
Sadziński R.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2015
|
issue 24
89-102
DE
Es werden so gut wie keine von Grund auf neuen Wortkörper aus dem Boden gestampft – sie haben in der Regel…ihre Geschichte. Sie werden meist aus bereits vorhandenen einheimischen und/oder fremden lexikalischen und Wortbildungsmorphemen gebildet, sodass sie oft einen hybriden Charakter angedeihen bekommen. Zu diesem Ziel werden nicht zuletzt mythologisch markierte Namen herangezogen. Im vorliegenden Beitrag wurde dies an der germanischen Mythologie veranschaulicht. Solche Begriffe, wie Walküre, Walhall(a), Tarnkappe oder Troll, aber auch Waberlohe bzw. Breidablik – um nur einige wenige zu nennen – werden entmythologisiert und in einen Ko(n)text gesetzt. Auch im naturgemäßen Alterungsprozess des Wortschatzes entstehen “(fossile) Ablagerungen“, die aufs Neue verwertet werden können. Als Beispiel kann man Testimonium heranziehen, das zugunsten des juristischen Fachwortes Zeugnis aufgegeben wurde, um als Testimonial wie ein Phönix aus der Asche in neuer Rolle aufzusteigen, und zwar als Lückenbüßer für die inzwischen –durch den technischen und zivilisatorischen Fortschritt bedingt – fällige Benennung für ‘zu Werbezwecken verwendetes Empfehlungsschreiben eines zufriedenen Kunden, bes. eines Prominenten’ (vgl. DUDEN 2000).
EN
New names are not created out of nothing, new names tend to have their ... history. They are created from existing native and/or foreign formative particles which causes them to appear as hybrids. Even mythological elements can be used for this purpose. This article presents an example of the Germanic mythology. Concepts like Walküre, Walhall(a), Troll, Tarnkappe and even Waberlohe and Breidablik - to use only a few examples - are subject of demythologization and function in the new circuit. Also the natural aging process of the vocabulary provides some material for reuse. An example can be the word Testimonium, which disappeared in the German language for the native word Zeugnis (,witness‘) to be reborn in a new constellation as Testimonial (,marketing recommendation of the satisfied (prominent) client‘) for filling the semantic gap resulting from technological advances.
PL
Nowe nazwy nie powstają z niczego, nowe nazwy mają z reguły swoją … historię. Tworzone są z istniejących już rodzimych i/lub obcych cząstek znaczeniowych i formantów słowotwórczych, co powoduje, że mają często charakter hybrydalny. Do tego celu wykorzystuje się nawet elementy mitologiczne. W artykule pokazano to na przykładzie mitologii germańskiej. Takie pojęcia jak Walküre, Walhall(a), Tarnkappe czy Troll, a nawet Waberlohe i Breidablik – żeby posłużyć się tylko kilkoma przykładami – poddawane są demitologizacji i funkcjonują w nowym obiegu. Również w procesie naturalnego starzenia się słownictwa odkłada się materiał do ponownego wykorzystania. Przykładem może być Testimonium, zanikłe w języku niemieckim na rzecz rodzimego terminu prawniczego Zeugnis ,zeznanie‘, by odrodzić się w nowej konstelacji jako Testimonial dla wypełnienia powstałej w wyniku postępu technologicznego luki znaczeniowej: ,rekomendacja marketingowa zadowolonego (prominentnego) klienta‘.
11
Publication available in full text mode
Content available

Tłumacz zdemaskowany. Wybrane teksty Dubravki Ugrešić w przekładzie Doroty Jovanki Ćirlić — spojrzenie krytyczne

61%
Jawoszek A.
Przekłady Literatur Słowiańskich
|
2015
|
vol. 6
|
issue 1
158-171
HR
Na primjeru izabranih tekstova Dubravke Ugrešić prevedenih na poljski od strane Dorote Jovanke Ćirlić, najpopularnije ali i najčešće kritizirane od strane domaćih slavista, suvremene poljske prevoditeljice balkanske književnosti, razmotriti ćemo pitanje prisutnosti (ili odsutnosti) prevoditelja u tekstu. Na temelju prijevoda romana Štefica Cvek u raljama života i zbirke eseja Nikog nema doma analizirat ćemo prevodilačke strategije i pojedinačna translatorska rješenja kao i njihovo značenje u kontekstu prevodilačke slobode i njezinog utjecaja na postupak izgradnje pozicije autorice i recepcije njezinih tekstova u drugom kulturnom i jezičnom kontekstu.
EN
On the selected Dubravka Ugrešić’s texts translated into polish by Dorota Jovanka Ćirlić, on the one hand the most popular on the second hand the most criticized by the local Slavists, contemporary Polish translator of Balkan literature, we can analyze the question of a presence (or absence) of translators in the text. On the example of translation of the novel Stefica Cvek in the Jaws of Life and book of essay There is no one at home, we analyze the strategies of translation and individual translator’s solutions as well as their importance in the context of “freedom of translator” and its impact on the process of building author’s position and reception of texts in different cultural and linguistic context.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.