Search results

1

Wierszowana historiozofia wolności (1773-1830)*

100%

Waśko A.

Horyzonty Polityki

|

2013

|

vol. 4

|

issue 6

55-75

PL

Tematem artykułu są związki poezji polskiej epoki oświecenia i wczesnego romantyzmu ze współczesną filozofią dziejów. Obok tematyki historii narodowej w poezji polskiej tego okresu daje się zauważyć także zainteresowanie historią powszechną ludzkości. Poeci polscy starają się określić pozycję Polski – dawnej i współczesnej – w historii powszechnej. Ukazują przebieg dziejów ludzkości oraz w różny sposób odpowiadają na pytanie, czym są dzieje i czy rządzą nimi jakieś stałe prawa. Franciszek Karpiński (1741-1825), wybitny reprezentant sentymentalizmu, opłakuje upadek złotej wolności szlacheckiej po I rozbiorze Polski (1772) oraz ukazuje historię, zgodnie z poglądami Jana Jakuba Rousseau, jako proces stopniowego upadku wolności w miarę oddalania się od pierwotnego stanu natury. Jakub Jasiński (1761-1794) uważa z kolei, że wolność jest prawem naturalnym człowieka, a historia spełni swój cel, gdy prawo to zostanie przywrócone dzięki zwycięstwu rewolucji francuskiej i polskiego powstania przeciwko zaborcom. Julian Ursyn Niemcewicz (1757-1841) twierdzi natomiast, że postęp nie jest możliwy, bo natura ludzka jest pełna wad, a historia ludzkości to „Boże igrzysko”. Adam Mickiewicz (1798-1855) i Juliusz Słowacki (1809-1849), najwybitniejsi poeci polskiego romantyzmu, przedstawiają dzieje powszechne jako postęp wolności. Młody Mickiewicz w roku 1822 utożsamia postęp z realizacją haseł rewolucji francuskiej, choć krytycznie ocenia jej przebieg. Natomiast Słowacki w okresie powstania listopadowego (1830) za ideał ustroju gwarantującego wolność jednostki i narodu uznaje brytyjską monarchię konstytucyjną. Analizowane w artykule wiersze dowodzą, że poeci polscy rozpatrują sprawę polską na tle historii powszechnej. Ich spektrum ideowe obejmuje staropolską tradycję republikańską i myśl Rousseau (Karpiński), hasła rewolucji francuskiej (Jasiński, Mickiewicz) oraz liberalizm brytyjski (Słowacki). Niemcewicz natomiast jest pesymistą i nie wierzy w postęp.

2

Obecność filozofii a nauki społeczne

84%

Szawiel T.

Stan Rzeczy

|

2011

|

issue 1(1)

165-179

PL

Zasadniczą tezą tekstu jest stwierdzenie, że obecność filozofii ujawnia się w naukach na zasadniczo dwóch poziomach. Pierwszy to paradygmatyczne osiągnięcia, najogólniejsze założenia teoretyczne oraz pojęciowość, która wyznacza przedmiot i problematykę badań. Przykładem takich osiągnięć jest nowożytna nauka (Galileusz), nowożytna filozofia społeczna (Hobbes), teorie procesów dziejowych (Max Weber, Carl Schmitt). Dla tego rodzaju najogólniejszych, paradygmatycznych osiągnięć charakterystyczna jest współpierwotność filozofii i nauki, co wyklucza możliwość planowania i kontroli „spotkania” filozofii z nauką. Drugi poziom dotyczy wewnętrznych problemów nauk społecznych, kiedy dane podejście lub teoria przestają pełnić rolę skutecznych narzędzi badawczych, lub kiedy pytania badawcze wiodą do punktu, w którym nie istnieją odpowiedzi w ramach danego podejścia. Wówczas pojawia się miejsce na refleksję filozoficzną. W końcowej części wskazuje się możliwości i ograniczenia wiążące się ze świadomymi praktykami kształtowania obecności filozofii w naukach społecznych.

XX

The main claim of the article is that what counts as the contribution of philosophy is present in the sciences (and humanities) on two levels. The first one can be described as the level of paradigmatic achievements. It includes the most general theoretical conditions, notions, and methods delimiting object of the science, what counts as a relevant fact and what are the fundamental research problems. Examples of such achievements are modern science (Gallilei), modern social philosophy (Hobbes) and philosophies of history (M. Weber, C. Schmitt). Characteristic of paradigmatic achievements is the instantaneousness (coincidence) of science and philosophy which precisely excludes the very possibility of a planned and controlled “encounter” of science and philosophy because at the very moment of the origin of the new paradigm “that” science and “that” philosophy do not yet exist (e.g. at the beginning of XVII century). The second level concerns the internal problems in sciences in moments when theories cease to be effective research tools or when the research questions are pushed beyond limits of existing approaches. And these are the situations which make place for philosophical reflection. A detailed analysis of two examples shows what exactly the contribution of philosophy might be in such a situation.

3

Philosophy of History in Poland in the Context of Thomistic Thinking

84%

Mróz M.

Studia Gdańskie

|

2017

|

issue 41

197-216

PL

Philosophy of history practiced in the early modern period and nowadays in Poland appears to be one of the principal trends of Polish philosophical thinking. This thought encompasses various themes and is anchored in realism and Thomistic personalism. Polish representatives of philosophy of history do not disregard theology of history and perceive Christian faith as a historical reality. Therefore apart from philosophy of history they develop theology of history where the understanding of the past of your own nation is a crucial element. In this context the thought of Thomas Aquinas inspires to view history from the philosophical and theological perspective. Franciszek Sawicki, Franciszek Manthey and Czesław Bartnik in their research answer the question about the sense of time and history and the significance of historical processes. They originate from the school of traditional Thomism but they also have a thorough knowledge of modern philosophy Thanks to them we may speak of philosophy of history in Poland which deserves reflection and which is the source of the thought of St. John Paul II. Among them the reflection of Franciszek Sawicki deserves special attention. For Sawicki, Thomism is important as a value which organises his own presentation of the problem. It is, by no means, the repetition of the old tradition as Sawicki frequently refers to the modern thought. The question about the reference of Polish philosophy of history to Thomism is principally realized through personalist references and building social ethic based on philosophy and theology of nation where solidarity and participation are dominant. The abovementioned philosophers, F. Sawicki in particular, focus on the question about man in their reflection on history. For all of them it is Christianity that demonstrates the right form for references among people, the discovery of truth, moral and social activity as well as social and supernatural life, human autonomy and its relation to God.

EN

Filozofia historii uprawiana w czasach nowożytnych i współcześnie w Polsce jawi się jako jeden z podstawowych nurtów polskiego myślenia filozoficznego. Obejmuje ona różne wątki i jest zakotwiczona w realizmie i personalizmie o zabarwieniu tomistycznym. Polscy reprezentanci filozofii historii nie abstrahują od teologii historii, a wiarę chrześcijańską widzą jako rzeczywistość historyczną, dlatego obok filozofii historii rozwijają teologię historii, gdzie ważnym elementem jest zrozumienie dziejów własnego narodu. W tym kontekście myśl Tomasza z Akwinu inspiruje spojrzenie na dzieje z punktu widzenia filozofii i teologii. Franciszek Sawicki, Franciszek Manthey oraz Czesław Bartnik w swojej twórczości odpowiadają na pytanie o sens czasu i historii oraz o znaczenie procesów historycznych. Wychodzą ze szkoły tomizmu tradycyjnego, dobrze znając filozofię współczesną. Dzięki nim możemy mówić o polskiej myśli historycznej, która zasługuje na przemyślenie i z której wypłynęła myśl św. Jana Pawła II. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują przemyślenia Franciszka Sawickiego, dla którego tomizm stanowi wartość dyscyplinującą własne przedstawienie problemu, przez co nie powtarza on jedynie dawnych tradycji, a w sposób uporządkowany sięga do myśli jak najbardziej współczesnej. Pytanie o odniesienie polskiej myśli filozofii historii do tomizmu zasadniczo realizuje się poprzez odniesienie personalistyczne i budowanie etyki społecznej na gruncie filozofii i teologii narodu, gdzie dominuje zasada solidarności i uczestnictwa. Wspomniani twórcy, a zwłaszcza F. Sawicki, wiele dróg swoich dociekań budują wokół pytania o człowieka. Dla wszystkich to chrześcijaństwo prezentuje właściwą formę: odniesień między ludzkich, odkrywania prawdy oraz działalności moralnej i społecznej, życia społecznego i nadprzyrodzonego oraz autonomii człowieka i jego związku z Bogiem.

4

Filozofia tomistyczna w metodologii historii Feliksa Konecznego

84%

Nowik A.

Rocznik Tomistyczny

|

2013

|

vol. 2

155-167

EN

Feliks Karol Koneczny was born in Cracow in 1862. He studied history at the Jagiellonian University and worked in various Cracow science institutions focusing mainly on specific studies about Poland and neighboring countries. Between 1919 and 1929 he worked at the Vilnius University, later returning to Cracow. In this time period he focused on the philosophy of history, publishing his most important works from this area: "Polskie Logos i Ethos", "O wielości cywilizacyj" and "Rozwój moralności". Koneczny died in Cracow in 1949. In his historical studies he was careful to correctly state individual events sticking to the positive traditions of the Cracow school. When creating historical syntheses he considered connecting to Thomism with his philosophical concept of necessary people. He considered historical philosophy, upon which the laws of history are formed from, a final step to historical studies. He used this as a base for his famous theory of civilization as a method of living community. Building historical methodology based on thomistic philosophy lead to Koneczny’s civilization theory differing from other well known ideas of Oswald Spengler and Arnold Toynbee or Erazm Majewski. Without the concepts of people as beings with a body, soul, knowledge, and freedom, Koneczny couldn’t have used the basic categories that comprise the “Quincunx” concepts of truth, goodness, beauty, health and well-being He considered his biggest scientific discovery claiming that there can not be synthesis between civilizations. It is the main similarity between his theory of modern civilization, and the most popular modern theory of Samuel Huntington.

5

MIĘDZY OPTYMIZMEM I PESYMIZMEM DZIEJOWYM – JACQUES’A MARITAINA KONCEPCJA REALIZMU HISTORIOZOFICZNEGO

84%

Wasyluk P.

Roczniki Filozoficzne

|

2012

|

vol. 60

|

issue 2

5-23

EN

The subject matter of the article is an idea of philosophy of history of J. Maritain, one of the most influential contemporary philosopher, inspired with Christian thought. In his interpretation of history, Jacques Maritain asks a question, if philosophy of history is possible and what is a genuine philosophy of history. French philosopher comes to believe that philosophical reflection upon history is important part of philosophy itself, but should be understand as practical philosophy. Also Maritain distances himself from historiosophical pessimism and catastrophe theories as well as naive optimism. He believe in progress, but as a personalist, he finds it as a synthesis of subjective and objective frames of human life. In his opinion, true progress is possible but it depends on human and personal activity.

PL

Przedmiotem artykułu jest filozoficzna koncepcja dziejów J. Maritaina, jednego z bardziej wpływowych współczesnych filozofów, inspirowanych myślą chrześcijańską. Interpretując historię, Maritain stawia pytanie, czy filozofia dziejów jest dzisiaj potrzebna oraz jaki rodzaj refleksji nad historią byłby możliwy. Zdaniem francuskiego filozofa, filozofia dziejów stanowi istotną część filozoficznej refleksji, ale należy rozumieć ją przede wszystkim jako filozofię praktyczną. Rozważając problem idei postępu dziejowego Maritain dystansuje się zarówno od koncepcji pesymizmu i katastrofizmu historiozoficznego, jak również naiwnego optymizmu uważając, że rzeczywisty postęp jest możliwy jedynie jako synteza podmiotowego i przedmiotowego aspektu ludzkiej egzystencji, a jego prawdziwy obraz kształtowany jest przez aktywność jednostki i osoby.

6

Historiozoficzna interpretacja rewolucji październikowej w myśli społeczno-politycznej Slavoja Žižka

84%

Drelich S.

Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej

|

2022

|

vol. 57

|

issue 2

127-144

EN

The article presents the interpretation of the October Revolution made by Slavoj Žižek in his social and political writings. The thinker interprets the events of the 1917 revolution in a historiosophical context. He uses some concepts of the philosophy of history of Hegel and Marx in his deliberations. The Žižek’s interpretation is presented in five steps, which illustrate the most important elements of this concept. The article is based on the content analysis of Žižek’s main texts that include the most important considerations about the Bolshevik revolution.

PL

Artykuł prezentuje interpretację rewolucji październikowej w pismach społeczno-politycznych Slavoja Žižka. Myśliciel ten analizuje wydarzenia rewolucji 1917 r. w kontekście historiozoficznym. W rozważaniach posługuje się on pojęciami z zakresu filozofii dziejów Hegla oraz Marksa. Interpretacja Žižka przedstawiona została w pięciu krokach, w których zobrazowano najważniejsze elementy koncepcji.

7

Cykliczny i linearny obraz dziejów w historiozofii XX wieku na podstawie myśli Oswalda Spenglera i Francisa Fukuyamy

84%

Tomasiewicz M.

Logos i Ethos

|

2021

|

vol. 58

|

issue 2

107-126

EN

This article presents two historiosophical models present in the philosophy of history in 20th century. The first one, assuming the cyclical nature of history, was presented on the basis of Oswald Spengler’s The Decline of the West. The second, linear, was the foundation of the philosophy of history contained in The End of History and the Last Man by Francis Fukuyama. In this context, issues of progress and regression, the irreversibility of the historical process as well as historical determinism were raised. In the summary, the Author draws attention to the way in which the choice of a specific concept of history: linear or cyclical, corresponds with the criticism or affirmation of the existing socio-political order. At the same time, the question is raised concerning the meaning of the term “culture” as the subject of history characteristic of the historiosophy of the twentieth century.

PL

W niniejszym artykule zaprezentowane zostały dwa modele historiozoficzne, obecne w filozofii dziejów XX wieku. Pierwszy, zakładający cykliczność dziejów, ukazany został na podstawie dzieła Oswalda Spenglera Zmierz Zachodu. Drugi z kolei, linearny, stanowił założenie filozofii dziejów zawartej w Końcu historii i Ostatnim człowieku Francisa Fukuyamy. W tym kontekście poruszone zostały kwestie postępu i regresu, nieodwracalności procesu historycznego oraz determinizmu dziejowego. W podsumowaniu autor zwraca uwagę na to, w jaki sposób wybór określonej koncepcji dziejów: linearnej lub cyklicznej, koresponduje z krytyką bądź afirmacją zastanego porządku społeczno-politycznego. Jednocześnie zostaje postawione pytanie o znaczenie pojęcia „kultury”, jako charakterystycznego dla historiozofii XX wieku podmiotu dziejów.

8

Wojciech Dzieduszycki i źródła jego historiozoficznego optymizmu

67%

Zawojska T.

ΣΟΦΙΑ. Pismo Filozofów Krajów Słowiańskich

|

2018

|

vol. 18

297-309

RU

Дзедушицки не только диагностировал современное ему состояние западной цивилизации, но также указывал на возможность и способ преодоления сложившегося кризиса. Он считал, что такую возможность даёт реализация в общественной и частной жизни традиционных христианских принципов, заключающаяся в том, что во всех поступках следует руководствоваться обозначенными в христианской религии ценностями. Указание путей выхода европейской цивилизации из кризисного состояния, подкрепленное личной убеждённостью в их эффективности, определяет то, что, несмотря на пессимистический диагноз, видение Дзедушицким истории следует считать отмеченным историософским оптимизмом.

EN

Dzieduszycki diagnosed the state of Western civilization at that time, but first and foremost indicated the possibility and the method of overcoming the crisis. In his opinion, the return to traditional Christian principles in social and individual life and strict following the values set by the Christian religion in all human activities ensure such a possibility. Despite the pessimistic diagnosis, indication of the ways out of the then crisis of the European civilization contemporary to him and the personal conviction of their effectiveness, make Dzieduszycki’s vision of history characterised by historiosophic optimism.

9

Filozofia dziejów, historiozofia czy filozofia historii? Próba definicji

67%

Wasyluk P.

Diametros

|

2012

|

issue 32

215-231

PL

Celem artykułu jest ukazanie specyfiki filozoficznej refleksji nad historią. W tym kontekście istotne staje się przedstawienie pojęć, którymi określa się ten rodzaj refleksji, a także obejmowany przez nią zakres problemowy. Filozofię dziejów, historiozofię i filozofię historii, należy więc rozpatrywać z konkretnej perspektywy badawczej, chociaż w potocznym rozumieniu pojęcia te stosowane są zamiennie.

EN

The aim of this article is to show the peculiar character of philosophical reflection on history. In this context, it is important to present notions which will allow us define this type of reflection and its scope of interest. The philosophy of the history and historiosophy refer to distinct perspectives, although in the common understanding these notions are practically interchangeable.

10

Historia jako miejsce działania Boga. Interpretacja dziejów w filozofii G.W. F. Hegla i teologii W. Pannenberga

67%

Hintz M.

Studia Gdańskie

|

2014

|

issue 35

41-54

PL

Artykuł omawia mniej znane w ewangelickiej teologii podejście do historii. Zgodnie z zasadą sola scriptura Biblia w protestantyzmie rozumiana jest jako samopoświadczenie Boga działającego w historii, które jest zarazem prawdziwym Słowem Pana historii adresowanym do konkretnego człowieka. Teologia ewangelicka aż do czasu XIX nieufnie odnosiła się do śladów obecności Boga w historii, akcentując jedynie, że reformacja była wielkim dziełem odnowy Kościoła inspirowanym przez Ducha Świętego. Pierwszą wielką próbą syntezy historiozoficznej w ramach protestantyzmu jest fenomenologia ducha Georga W. F. Hegla (1770-1831). Hegel dokonał w swych monumentalnych dziełach analizy biegu dziejów świata, wskazując na przełomowe momenty, które w dialektyczny sposób prowadzą do powstania nowych form państwowości. Wiele miejsca Hegel poświęcił roli religii, wskazując również na jej rozwój aż do osiągnięcia formy religii absolutnej w chrześcijaństwie. Druga z omawianych w artykule koncepcji samopoświadczania się Boga w historii to teoria autorstwa monachijskiego teologa Wolfharta Pannenberga (1928-2014). Począwszy od habilitacji, Pannenberg rozwijał tezę o objawieniu Boga w dziejach ludzkości. Teolog w wielu swoich publikacjach argumentował, że nie ma dyskontynuacji i wrogości pomiędzy wiarą religijną a badaniami historycznymi oraz szerzej, teologią a humanistyką jako taką. Teolog wykazywał, że ludzka historia jest miejscem działania Boga i odkrycie tej zależności ma fundamentalne znaczenie dla wiary chrześcijańskiej.

XX

According to the protestant principle sola scriptura, the Bible is understood as God’s self-authentication. Within the context of the protestant theology, the Bible is also the real Word of God addressed to each particular person and his history. The traditional protestant theology was far from enthusiasm to seeing in the history the traces of God’s activity. The article presents the idea of presence of God in the history according to the philosophy of Georg W. F. Hegel (17701831) and theology of a modern protestant ecumenist Wolfhart Pannenberg (died in 2014). Hegel formulated the monumentous idealistic system of the modern philosophy, where the rules of history are shown in their dialectic development. Religion plays an important role in the Hegelian historiosophical system. The latter model described in the article is the understanding of history by Pannenberg. His main theological thesis is that God’s revelation is present in the history of humankind. This Munich theologian tries to prove that religious faith is compatible with modern human sciences. Pannenberg shows in his paper that history as a place of God’s activity is to be discovered by Christian faith.

11

Aktualność historiozofii

51%

Kieliszek Z.

Studia Warmińskie

|

2013

|

issue 50

41-54

PL

W artykule Aktualność historiozofii autor porusza problem aktualności filozofii dziejów. Tekst składa się z czterech części. W pierwszej części autor dokonuje krótkiego przeglądu wybranych przez siebie koncepcji historiozoficznych. Kolejno przybliżona zostaje myśl Tukidydesa, św. Augustyna, Georga W.F. Hegla, Karola Marksa, Oswalda Spenglera, Arnolda J. Toynbee’ego, Feliksa Konecznego, Francisa Fukuyamy oraz Samuela P. Huntingtona. Część druga artykułu jest poświęcona najważniejszym zarzutom, jakie we współczesnym dyskursie filozoficznym są wysuwane wobec myślenia historiozoficznego. Autor zwięźle omawia pięć zarzutów: 1. brak powodów, dla których należałoby rozwijać tradycję historiozoficzną; 2. zupełna nieprzewidywalność dziejów; 3. zbytni katastrofizm myślenia historiozoficznego; 4. ahistoryczna postawa współczesnego człowieka; 5. nie istnieje pozahistoryczna, jednolita i niezmienna rama odniesienia dla procesu dziejowego. W części trzeciej autor kolejno odpiera przywołane zarzuty, wskazując na ich najważniejsze słabe punkty. Przytoczone zostają ponadto odpowiednie kontrargumenty. W ostatniej części autor dokonuje podsumowania przeprowadzonych analiz. Dochodzi również do konkluzji, że problematyka historiozoficzna jest wciąż aktualna, a jej dalsze rozważanie jest celowe zarówno ze względów teoretycznych, jak i praktycznych.

EN

In this paper the author discusses the problem of researching the sense of human history and laws which govern it. The paper has four parts. In the first the author briefly outlines the historiosophical issues. The second part of the article is devoted to the most important reproaches that in contemporary philosophical discourses are extended to historiosophic thinking. The author briefly discusses the five grounds: 1) There are no reasons for developing the historiosophical tradition; 2) Complete unpredictability of history; 3) Excessive catastrophism of the historiosophic thinking; 4) A-historical attitude of modern man; 5) There is no a-historic, uniform and constant frame of reference for the historical process. In the third installment these objections are rebutted. Their major weaknesses and counter-arguments are identified. In the last paragraph the author summarizes the analysis. He also comes to the conclusion that the historiosophical issue is still valid, and it is imporatant for theoretical and practical reasons.

DE

In diesem Artikel diskutiert der Autor das Problem der Forschung nach dem Sinn der menschlichen Geschichte und ihrer Gesetze. Der Aufsatz besteht aus vier Teilen. Im ersten Teil beschreibt der Autor kurz die historiosophischen Probleme. Der zweite Teil des Artikels wird den wichtigsten Vorwürfen, die sich in dem zeitgenössischen philosophischen Diskurs befinden, gewidmet. Der Autor beschreibt fünf Sachen: 1) es gibt keinen Grund für die Entwicklung der historiosophischen Tradition; 2) es gibt komplette Unberechenbarkeit der Geschichte; 3) übermäßiger Katastrophismus des historiosophischen Denkens; 4) ahistorische Haltung des modernen Menschen; 5) es gibt keinen ausserhistorischen, gleichmäßigen und konstanten Bezugsrahmen für den historischen Prozess. In der dritten Tranche der Folge werden manche Beschwerden abgewiesen. Der Autor identifiziert auch ihre großen Schwächen und manche Gegenargumente. Im letzten Absatz fasst der Autor die Analysen zusammen. Er kommt zu dem Schluss, dass die historiosophische Frage auch heute gültig ist und die weiteren Überlegungen sinnvoll sind aus theoretischer und praktischer Sicht.

Refine search results

Wierszowana historiozofia wolności (1773-1830)*

Obecność filozofii a nauki społeczne

Philosophy of History in Poland in the Context of Thomistic Thinking

Filozofia tomistyczna w metodologii historii Feliksa Konecznego

MIĘDZY OPTYMIZMEM I PESYMIZMEM DZIEJOWYM – JACQUES’A MARITAINA KONCEPCJA REALIZMU HISTORIOZOFICZNEGO

Historiozoficzna interpretacja rewolucji październikowej w myśli społeczno-politycznej Slavoja Žižka

Cykliczny i linearny obraz dziejów w historiozofii XX wieku na podstawie myśli Oswalda Spenglera i Francisa Fukuyamy

Wojciech Dzieduszycki i źródła jego historiozoficznego optymizmu

Filozofia dziejów, historiozofia czy filozofia historii? Próba definicji

Historia jako miejsce działania Boga. Interpretacja dziejów w filozofii G.W. F. Hegla i teologii W. Pannenberga

Aktualność historiozofii